Author:
Abstract
Çatışma kavramı aynı görüşte olmama, karar verme güçlüğü, yetersiz iletişim, düşüncelerin uyuşmaması, şiddet ve anlaşmazlığı ifade ettiği gibi; yaratıcı ve yapıcı hareketin kaynağını, yeniliğin, gelişmenin ve var olmanın temel bir koşulu olarak görülmektedir. Hayatın her alanı ile ilgili olmasından dolayı kişiler arası çatışma çözme yaklaşımları sosyal bilimlerde pek çok araştırmaya konu olmuştur. Son yıllarda bilim ve eğitim alanında dünyaya uyum sağlama çabası içinde olan Kırgız toplumunda en önemli eksikliklerden bir tanesi araştırmalarda veri toplama konusunda geçerli ve güvenilir ölçme araçlarının eksikliğidir. Yapılan araştırmanın amacı, sosyal bilimlerin hemen her alanında karar verme ile ilgili yapılacak araştırmalarda kullanılabilecek bir ölçme aracını Kırgız kültürüne kazandırmaktır. Araştırmada bir kültürde üretilen ölçeğin başka bir kültüre uyarlanması ile ilgili çalışmanın gerektirdiği yol izlenmiştir. Bu kapsamda orijinal ölçeğin uyarlanması için gerekli izin alınmış daha sonra çeviri çalışması ve yapılan çevirinin güvenirliği ile ilgili analizler uygulanmıştır. Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri için uygun örneklemler belirlenmiş ve oluşturulan modeller uygun istatistik tekniklerle sınanmıştır. Araştırmada üç ayrı örneklem üzerinde veriler toplanmıştır. İlk örneklem grubu çeviri güvenirliğini test etmek amacıyla oluşturulmuştur. İkinci çalışma grubu açımlayıcı faktör analizi yapabilmek amacıyla ve üçüncü çalışma grubu da doğrulayıcı faktör analizine veri toplamak amacıyla oluşturulmuştur. Üç çalışmanın toplam örneklem büyüklüğü 804’tür. Yapılan çalışmanın sonunda Kişilerarası Çatışma Çözme ölçeği Kırgızca sürümünün yük değerlerinin Yüzleşme alt faktörü için .740 ile .903, Özel/Genel Davranış alt faktörü için .828 ile .929, Duygusal İfade alt faktörü için .677 ile .870, Yaklaşma/Kaçınma alt faktörü için .574 ile .854 ve Kendini Açma alt faktörü için .623 ile .806 arasında değiştiği saptanmıştır. Kişilerarası Çatışma Çözme ölçeği Kırgızca sürümünün uyum iyiliği sonuçları ise; ki-kare 275.169, serbestlik derecesi 171 (p<.000); ki-kare/serbestlik derecesi= 1.609; karşılaştırmalı uyum indeksleri NFI .953, TLI .962, IFI .968, RMSEA .023, GFI .950, AGFI .954 ve RMR .033 olarak bulunmuştur. Kişilerarası Çatışma Çözme ölçeği Kırgızca sürümünün Cronbach’s alfa iç tutarlılık katsayıları ise beş boyut için .903 ile .964 arasında değiştiği saptanmıştır. Elde edilen sonuçlara dayanarak Kişiler arası çatışma çözme ölçeğinin Kırgız eğitimci ve araştırmacılar tarafından kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir araç olduğu söylenebilir.
Keywords
Abstract
Конфликт түшүнүгү башка бирөө менен бирдей пикирде болбоо, чечим чыгаруу кыйынчылыгы, жетишсиз коммуникация, ой-пикирлердин келишпестиги, күч жана түшүнбөстүктү билдиргени менен жаратмандык жана конструктивдик иш-аракеттин булагы болуп, жаңылануу, өнүгүү жана бар болуунун негизги шарттарынын бири катары эсептелет. Жашоонун бардык тармагына тиешелүү болгондугу үчүн инсан аралык конфликт чечүү ыкмалары коомдук илимдерде көптөгөн изилдөөнүн предмети болуп келген. Акыркы жылдары илим жана билим берүү чөйрөсүндө дагы дүйнөгө шайкеш келүүгө аракет кылган кыргыз коомчулугунда олуттуу өксүктөрдүн бири илим изилдөөдө берилиш (маалымат) топтоо жаатында валиддүү жана ишенимдүү өлчөө каражаттарынын жокко эсе болушу. Бул изилдөө иши коомдук илимдердин дээрлик бардык салаасында конфликт чечүү боюнча жасала турган изилдөөлөрдө колдоно ала тургандай өлчөө каражатын кыргыз маданиятына киргизүү максатын көздөйт.Изилдөө ишинде бир маданиятта иштелип чыккан өлчөгүч каражатты (шкаланы) башка маданиятка ылайыкташтыруу иши талап кылган процедуралар аткарылган. Тагыраак айтканда, өлчөгүчтүн түп нускасын адаптациялоо уруксаты алынып, котормо иштери жүргүзүлүп, бул котормолордун ишенимдүүлүгү боюнча тиешелүү анализдер жасалган. Эксплоратордук жана конфирматордук фактор анализдери үчүн ылайык үлгү топ аныкталып алып, түзүлгөн моделдер тиешелүү статистикалык ыкмалар менен сыноодон өткөн. Бул изилдөөдө үч башка үлгү топтон маалымат алынган. Биринчи үлгү топ котормонун ишенимдүүлүгүн сыноо максатында түзүлгөн. Экинчи топ эксплоратордук фактор анализин жүргүзүү үчүн жана үчүнчү топ конфирматордук фактор анализине берилиш чогултуу максатында түзүлгөн. Бул үч топ жалпысынан 804 кишиден турат. Изилдөө иштеринин натыйжасында “Инсан аралык конфликт чечүү стратегиялары” шкаласынын кыргызча версиясынын жүктөрү алган маанилер “Беттешүү” параметри боюнча 0.740 – 0.903, “Коомдук же жеке жорук” параметри боюнча 0.828 – 0.929, “Эмоциялык билдирүү” параметри 0.677 – 0.870, “Жандоо же качуу” параметри 0.574 – 0.854 жана “Өзүн ачуу” параметри боюнча 0.623 – 0.806 болгондугу аныкталган. Шкаланын кыргызча версиясынын шайкештик сапатын анализдөөнүн натыйжасында хи-квадрат 275.169, эркиндик даражасы 171 (p<.000); хи-квадрат/эркиндик даражасы = 1.609; салыштырмалуу шайкештик индекстери NFI 0.953, TLI 0.962, IFI 0.968, RMSEA 0.023, GFI 0.950, AGFI 0.954 жана RMR 0.033 көрсөткүчтөрү аныкталган. “Инсан аралык конфликт чечүү стратегиялары” шкаласынын кыргызча версиясынын Кронбахтын альфа критерийи боюнча ички ырааттуулук коэффициенти болсо беш параметр боюнча 0.903төн 0.964кө чейинки маанилерди алгандыгы аныкталган. Алынган натыйжалардын негизинде “Инсан аралык конфликт чечүү стратегиялары” шкаласынын кыргызча версиясы кыргыз педагог-изилдөөчүлөрдүн колдонуусуна татыктуу валиддүү жана ишенимдүү каражат экендигин айта алабыз.