Author:
Abstract
Türkiye Türkçesinde gereklilik kipi çekiminde kullanılan -mAlI eki Eski Ana-dolu Türkçesi döneminde görülmeye başlanır. Başlangıçta sıfatfiil eki olarak fiil isimleri yapma işlevindedir. Muharrem Ergin, ekin kullanımı ile ilgili ola-rak gereklilik eki şekline geçtikten sonra Osmanlı sahasında sıfatfiil olarak kullanımının azaldığını, Azerbaycan sahasında ise yaygın olduğunu; fakat Azerbaycan sahasında da gereklilik eki olarak kullanımının yok denecek ka-dar az olduğunu belirtmiştir. Oysa aksine, günümüz Azerbaycan Türkçesinde bu ekin gereklilik kipi için kullanımı oldukça yaygındır. Sıfatfiil olarak da üretken değildir, çoğunlukla belirli kelimelerle kullanılır. Azerbaycan Türkçesi dil bilgisi kitaplarında gereklilik çekimi için -mAlI, gerek + istek eki ve -AsI olmak üzere üç farklı yapının kullanıldığı belirtilir. Ancak, bunların dışında Türkiye Türkçesinde olduğu gibi -mAk gerek, -mAk lazım, mecburiyetinde kal-, mecbur ol-, lazım ol-, vacib ol- vb. çeşitli kullanımlar ve gerek, lazım, mec-bur, şert, vacib sözcükleriyle de gereklilik ifade edilebilmektedir. Bu çalışma-da -mAlI ekinin Azerbaycan Türkçesindeki kullanımı örneklendirilerek incele-necek ve gereklilik çekimi üzerinde durulacaktır.
Keywords
Abstract
-mAlI suffix, which is used for the necessity in Turkey Turkish, starts to be seen during Old Anatolian Turkish period. At the beginning, as particible it’s function is to make verb nouns. About the usage of the suffix Muharrem Er-gin states that, after turning in to necessity suffix, usage of it as partisip in Ot-toman Turkish decreased, however it is common in Azerbaijan; but usage as necessity suffix is too low in Azerbaijan Turkish. On the contrary, in today's Azerbaijan Turkish, the use of this suffix for necessity mode is quite com-mon. It is not productive as partisip too, it is often used with certain words. In Azerbaijan Turkish grammar books, it is stated that three different structures, -mAlI, gerek + optativ suffix and -AsI, are used for necessity mode. However, apart from these, as in the case of Turkey Turkish, necessity is expressed also by various markers like -mAk gerek, -mAk lazım, mecburiyetinde kal-, mecbur ol-, lazım ol-, vacib ol- and gerek, lazım, mecbur, şert, vacib. In this study, the use of -mAlI suffix in Azerbaijan Turkish will be exemplified and necessity mode will be determined.