GAYBET DÖNEMİNDE DEVLET: İMÂMİYYE ŞÎASI’NDA SİYASAL OTORİTENİN TARİHSEL-TEOLOJİK DÖNÜŞÜMÜ VE İRAN İSLAM CUMHURİYETİ’NİN MEŞRUİYETİ
Author :
Abstract
Bu çalışma, İmam Mehdî’nin gaybeti sonrasında İmâmiyye Şîası’nda siyasal otorite anlayışının geçirdiği tarihsel ve teolojik dönüşümü ve bu dönüşümle şekillenen velâyet-i fakih teorisinin İran İslam Cumhuriyeti’ne sağladığı meşruiyet iddiasını incelemeyi amaçlamaktadır. İmâmiyye geleneğinde gaybetin ilk dönemlerinden itibaren imamın yokluğunda devlet kurmak meşru görülmemiştir; bu durum, siyasal otoritenin yalnızca Ehl-i beyt imamlarına ait olduğu inancına dayandırılmıştır. Ancak tarihsel süreç içinde bu katı yaklaşım farklı yorumlarla esnemiş, özellikle fakihlerin imam adına sınırlı yetki kullanabileceğini savunan görüşler ön plana çıkmıştır. Bu bağlamda çalışmanın temel problemi, gaybet döneminde imamın yokluğunun İmâmiyye Şîası’nda siyasal otoriteyi meşru kılma imkânını nasıl etkilediği ve bu sorunun hangi teolojik gerekçelerle aşılmaya çalışıldığıdır. Araştırmada tarihsel-analitik yöntem benimsenmiş; fıkhî ve kelamî tartışmalar üzerinden meşruiyet anlayışının dönüşümü analiz edilmiştir. Analiz, 19. yüzyılda Nerâkî ve Nâînî gibi âlimlerin fakihlerin imamın nâibi sıfatıyla siyasal otorite kullanabileceğini savunan görüşlerinin giderek güç kazandığını göstermektedir. Humeynî, bu mirası yeniden yorumlayarak velâyet-i fakih teorisini devlet kurucu bir modele dönüştürmüş ve 1979 Devrimi sonrasında İran İslam Cumhuriyeti’ni bu anlayış temelinde inşa etmiştir. Böylece başlangıçta fıkhî düzeyde ele alınan bir problem, daha sonra kelamî tartışmalar aracılığıyla değerlendirilmiş ve zamanla modern dönemde kurumsal bir boyut kazanmıştır. Bu gelişme, İran İslam Cumhuriyeti’ni meşru olarak değerlendirenlerin sayısının İmâmiyye içinde artmasına katkıda bulunmuştur.
Keywords
Abstract
This study aims to examine the historical and theological transformation of the concept of political authority in Imāmī Shīʿism following the occultation of Imām al-Mahdī, as well as the claim to legitimacy that the theory of velāyat-e faqīh, shaped through this transformation, provided for the Islamic Republic of Iran. In the Imāmī tradition, from the early periods of the occultation, the establishment of a state in the absence of the Imām was not regarded as legitimate; this stance was grounded in the belief that political authority belonged solely to the Imams of the Ahl al-Bayt. However, over the course of history, this rigid position became more flexible through various interpretations, with particular emphasis on views that argued jurists could exercise limited authority on behalf of the Imām. In this context, the central problem of the study is how the absence of the Imām during the occultation affected the possibility of legitimizing political authority in Imāmī Shīʿism, and through which theological justifications this issue was addressed. The research adopts a historical-analytical method, analyzing the transformation of the concept of legitimacy through jurisprudential and theological debates. The analysis demonstrates that, by the 19th century, the views of scholars such as Narāqī and Nāʾīnī—who argued that jurists could exercise political authority as deputies of the Imām—had gradually gained strength. Khomeini reinterpreted this legacy by transforming the theory of velāyat-e faqīh into a state-building model, and following the 1979 Revolution, he established the Islamic Republic of Iran on this foundation. Thus, a problem initially addressed within the framework of jurisprudence was later reconsidered through theological debates and eventually assumed an institutional dimension in the modern era. This development contributed to the growing number of those within Imāmī Shīʿism who came to regard the Islamic Republic of Iran as legitimate.
