Author :
Abstract
Arapça yönetim ve gözetim anlamlarına gelen siyaset kelimesiyle, Farsça mektup anlamındaki “name” kelimesinin birleşimiyle oluşan siyasetname, devlet adamlarına adaletin nasıl sağlanacağına dair öğütler sunan eserlerdir. Özellikle hükümdarlar ve diğer yöneticiler için yazılan bu eserler, en iyi devlet yönetimi hakkında bilgi vererek, vezirler ve diğer yetkililere rehberlik eder. Doğu ve Türk devletlerinin yönetim anlayışını güçlendirmek amacıyla, fikir ve devlet adamları bu tür eserler kaleme almıştır. Siyasetnameler, bir devletin güçlü dönemlerinde yöneticilerin sahip olması gereken niteliklere ve yönetim ilkelerine odaklanır. Ancak, devlet zayıf veya bunalımda olduğunda, bu metinler bunalımdan kurtulmak için öneriler ve çözüm yolları sunar. Ayrıca, iktisadi, hukuki, askeri, sosyal ve kültürel alanlarda da değerli bilgiler içerir. Bu yönüyle, siyasetnameler, devlet yönetiminin kapsamlı bir kılavuzu niteliğindedir. Siyasetnameler, siyaset, devlet yönetimi ve ahlak kuralları üzerine yazılmış eserlerdir. Bu tür eserler, genellikle hükümdarlara ve devlet yöneticilerine yönelik olarak kaleme alınmıştır. Siyasetnameler, devlet yönetimini inceleyerek, hükümdar ve vezir gibi yöneticilerin sahip olması gereken nitelikleri ortaya koyar. Ayrıca, etkili bir yönetimin temel şartları ve ilkeleri üzerinde durarak, yönetim sürecine ışık tutarlar. Adalet, "doğru davranmak, hakka uygun hüküm vermek, eşitlik sağlamak" gibi anlamlara gelen bir masdar-isimdir. Aynı kökten gelen adl kelimesi ise "orta yol, eşitlik, benzerlik, bir şeyin karşılığı" gibi anlamlar taşır. Sıfat olarak kullanıldığında, âdil ile eş anlamlıdır ve ayrıca Allah'ın isimlerinden biridir. Adalet dairesi kavramı, Türk-İslâm siyaset geleneğinde, yeryüzü ile gökyüzü arasındaki ilişkiyi sembolize eder. Daire, gökyüzünü temsil ederken, kare yeryüzünü simgeler. Bu motif, gökyüzündeki olayların yeryüzündeki durumu belirlediğine dair bir inancı yansıtır; eski inançlara göre, gökyüzündeki hareketler doğadaki yaşamı doğrudan etkileyen unsurlar olarak görülüyordu. Kare, yeryüzünü temsil eder ve bu da dört temel unsuru-hava, su, toprak ve ateş-temsil eder. Aynı zamanda, insan toplumu ve milletin varlığını da ifade eder. Yeryüzü, bu unsurlardan oluşur ve sürekli bir değişim içerisindedir. Gökyüzünün etkileri de bu değişimleri yönlendiren bir güç olarak kabul edilir. Daire yani küre ise gökyüzünü, Tanrı’nın varlığını, kudretini ve gök cisimlerinin düzenini simgeler. Bu bağlamda, devlet de bir tür simgesel otorite olarak kabul edilebilir. Dolayısıyla, devletin varlığı ve otoritesi, gökyüzündeki ilahi düzene dayandırılabilir. Daire-i Adalet teorisi, zaman ve mekândan bağımsız bir yapı sunarak her medeniyetin kendine özgü adalet anlayışını geliştirmesine olanak tanır. Bu sistem, her uygarlığın adalet kavramını şekillendirmesi ve hukuki, iktisadi, sosyal haklarını çerçevelemesi için bir temel oluşturur. Toplumsal düzenin bireysel haklarla sağlanabileceğini savunan bu teori, medeniyetlerin ekonomik kalkınmalarını ve sosyal bütünlüklerini artırmalarını kolaylaştırır. Sümer, Hint, İran ve Yunan kültürlerinde varlık gösteren bu teori, İslamiyet ile birlikte daha kapsamlı bir hale gelmiştir. İslam’ın daire-i adalet anlayışı, bireylerin ve toplumların ekonomik gelişimini destekleyerek, adaletin tüm kesimlerde sağlanması için önemli bir rol oynamaktadır. Bu çalışmada, Osmanlı siyasetnamelerinde adalet dairesi teorisini ortaya koymaya çalıştık. Çalışmamızda üzerinde durduğumuz yazar ve eserleri şunlardır: Lütfi Paşa, Âsafnâme, Gelibolulu Mustafa Âlî, Nushatü's-Selâtin, Anonim, Hırzü’l-Mülük, Anonim, Kitâb-ı Müstetâb, Koçi Bey, Koçi Bey Risâlesi, Kâtip Çelebi, Düstûru'l- Amel li Islahi'l-Halel, Defterdar Sarı Mehmet Paşa, Nesâyıhu’l-Vüzerâ ve’l- Ümera, İbrahim müteferrika, Usulü'l-Hikem fi Nizâmi'l-Ümem.
Keywords
Abstract
Political texts(Siyasetnameler), which are formed by the combination of the Arabic word “siyaset”, which means administration and supervision, and the Persian word “name”, which means letter, are works that offer advice to statesmen on how to ensure justice. Written especially for rulers and other administrators, these works provide information on the best state administration and guide viziers and other officials. Intellectuals and statesmen wrote such works in order to strengthen the management approach of Eastern and Turkish states. Political texts focus on the qualities that rulers should have and the principles of management during the strong periods of a state. However, when the state is weak or in crisis, these texts offer suggestions and solutions to overcome the crisis. They also contain valuable information in economic, legal, military, social and cultural areas. In this respect, sitation texts are a comprehensive guide to state administration. Political texts are works on politics, state administration and moral rules. These works were written in dedication to rulers and state administrators. These deal with state administration as a subject, and by specifying the characteristics that those who govern the state, such as the ruler or vizier, must have, they reveal the conditions and principles of administration. Justice is a noun meaning "to act rightly, to make a just decision, to provide equality". The word adl, which comes from the same root, carries meanings such as "middle way, equality, similarity, the equivalent of something". When used as an adjective, it is synonymous with just and is also one of the names of Allah. The concept of the circle of justice symbolizes the relationship between the earth and the sky in the Turkish-Islamic political tradition. While the circle represents the sky, the square symbolizes the earth. This motif reflects a belief that events in the sky determine the situation on earth; according to ancient beliefs, movements in the sky were seen as elements that directly affect life in nature. The square represents the earth, which in turn represents the four basic elements - air, water, earth and fire. At the same time, it also expresses the existence of human society and the nation. The earth is composed of these elements and is in constant change. The effects of the sky are also considered as a force that directs these changes. The circle, or sphere, symbolizes the sky, God's existence, power and the order of celestial bodies. In this context, the state can also be considered as a kind of symbolic authority. Therefore, the existence and authority of the state can be based on the divine order in the sky. The theory of the Circle of Justice offers a structure independent of time and space, allowing each civilization to develop its own understanding of justice. This system forms a basis for each civilization to shape its concept of justice and frame its legal, economic and social rights. This theory, which argues that social order can be achieved through individual rights, facilitates the economic development and social integrity of civilizations. This theory, which is present in Sumerian, Indian, Iranian and Greek cultures, became more comprehensive with Islam. Islam's understanding of the circle of justice plays an important role in ensuring justice in all segments by supporting the economic development of individuals and societies. In this study, we tried to reveal the theory of the circle of justice in Ottoman political documents. The authors and their works that we have focused on in our study are as follows: Lütfi Pasha, Âsafnâme, Gelibolulu Mustafa Âlî, Nushatü's-Selâtin, Anonim, Hırzü’l-Mülük, Anonim, Kitâb-ı Müstetâb, Koçi Bey, Koçi Bey Risalesi, Kâtip Çelebi, Düstûru'l- Amel li Islahi'l-Halel, Defterdar Sarı Mehmet Pasha, Nesâyıhu'l-Vüzerâ ve’l- Ümera, İbrahim müteferrika, Usulü'l-Hikem fi Nizâmi'l-Ümem.
