Author :
Abstract
Hanefîlik, dün olduğu gibi bugün de dünya müslümanlarının çoğunluğu tarafından benimsenen bir mezheptir. Hem ibadetlerle hem günlük hayatta karşılaşılan İslam hukukuna ilişkin problemlere verilen cevaplarla Hanefîlik, müslümanların önemli bir kesiminin hayatına etki etmektedir. Mezhebin kurucu imamı Ebû Hanîfe (ö. 150/767) de müslümanların hayatına yön vermeye devam etmektedir. Bununla birlikte Ebû Hanîfe’nin hayatına ilişkin bilginin azlığı, mezhebin ortaya çıkış sürecinin açıklığa kavuşmasını zorlaştırmaktadır. Bu zorluğa rağmen Hanefîliğin ortaya çıkışını açıklayan bir çok yaklaşım ileri sürülmüştür. Hanefîliğin ortaya çıkışını açıklayan yaklaşımlarda iki hususun daha fazla vurgulanması gerekir. Birincisi, Hanefîliğin Abdullah bin Mes’ûd (ö. 32/652-53) ile başlayan bir gelenek olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Hz. Ömer (ö. 23/644) döneminde Kûfe şehri kurulduktan sonra Abdullah bin Mes’ûd buraya kadı ve öğretmen olarak gönderilmiştir. Dünyada iken cennetle müjdelenen on sahâbîden birisi olan Abdullah bin Mes’ûd, yeni kurulmakta olan bir şehir olan Kûfe’de iskan edilen kabilelerin dînî konularda danışacakları kişilerin en önemlilerindendir. Dolayısıyla Kûfe ilk kuruluşundan itibaren dînî konularda Abdullah bin Mes’ûd etkisiyle şekillenmiştir. Bu etki İbn Mes’ûd’un vefatından sonra da onun öğrencileri Alkame bin Kays (ö. 62/682), Esved bin Yezîd (ö. 75/694), Amr bin Şürahbîl (ö. 63/683) ve Mesrûk bin Ecda’ (ö. 63/683) vasıtasıyla varlığını devam ettirmiştir. Böylece Kûfe’de Abdullah bin Mes’ûd ve öğrencileri tarafından inşa edilen bir ilim geleneği ortaya çıkmıştır. Ebû Hanîfe, bu geleneğin İbrâhîm Nehaî (ö. 96/714) ve Ḥammâd (ö. 120/738) sonrasındaki halkasını oluşturmuştur. Öne çıkan yönü ise bu ilim geleneğini en iyi bilenlerden olmasıdır. Ancak bu durum, onun görüşlerinin bir mezhebe dönüşmesi için yeterli değildir. Bu yüzden Ebû Hanîfe hayatta iken Hanefîlik olarak nitelenebilecek bir akım mevcut değildir. Hanefîliğin ortaya çıkışında en önemli faktör, Ebû Hanîfe öğrencilerine Abbâsî halifesi Hârûnürreşîd (ö. 193/809) tarafından verilen devlet desteği olmuştur. Bu yüzden Hanefîliğin ortaya çıkışını açıklayan bir yaklaşımda vurgulanması gereken ikinci husus, Ebû Hanîfe öğrencilerine Hârûnürreşîd tarafından verilen devlet desteğidir.
Keywords
Abstract
Hanafism, the sect adopted by the majority of Muslims in the world today, as it was yesterday, significantly impacts the lives of Muslims with religious rituals and the answers given to Islamic law problems encountered in daily life. Abū Ḥanīfa, the founding scholar of the sect, plays a pivotal role in directing the lives of Muslims. His influence, however, is not the sole factor in the emergence of Ḥanafism. The need for more information about Abū Ḥanīfa's life makes clarifying the sect's emergence process challenging. Despite this, many approaches have been put forward to explain the emergence of Ḥanafism. However, two issues need to be emphasized in an approach explaining the emergence of Ḥanafism. Ḥanafism is a tradition that started with Ibn Masʿūd. Ibn Masʿūd, one of the leading academic companions, was one of the few people to whom the tribes settled in Kūfa, a newly established city, would consult on religious matters. Therefore, Kūfa was shaped by the influence of Ibn Masʿūd in religious matters from its first establishment. This influence continued after the death of Ibn Masʿūd through his students Alqama bin Qays, Aswad bin Yazid, ʿAmr b. Shurahbil, and Masruq bin Ajdaʿ. Thus, an academic tradition emerged in Kūfa, built by Ibn Masʿūd and his students. Abū Ḥanīfa, as the link of this tradition after Ibrāhīm al-Nak̲h̲aʿī and Ḥammad, played a crucial role in preserving and developing the teachings of his predecessors. What stood out was that he was one of those who knew this tradition best. However, more was needed for his views to turn into a sect. Therefore, when Abū Ḥanīfa was alive, no movement could be described as Ḥanafism. The most critical factor in the emergence of Ḥanafism was the state support given to the students of Abū Ḥanīfa by the ʿAbbāsid caliph Hārūn al-Ras̲h̲īd. This support, which included financial backing and political influence, allowed the teachings of Abū Ḥanīfa to spread and gain prominence, ultimately leading to the establishment of Ḥanafism as a significant Islamic sect. Therefore, the second issue that should be emphasized in the approach explaining the emergence of Ḥanafism is the state support given by Hārūn al-Ras̲h̲īd to the students of Abū Ḥanīfa.
