Author :
DOI : 10.29228/ASOS.64050
Year-Number: 2022-133
Yayımlanma Tarihi: 2022-10-06 21:44:00.0
Language : Türkçe
Konu : Eğitim Bilimleri
Abstract
Bu araştırmanın genel amacı etkili okulu diğer okullardan ayıran özellikleri tespit etmek ve etkili okullarda rol oynatan etkenlerin ne tür özelliklere sahip olduğunu irdelemektir. Bu araştırma doküman analizi yöntemi ile yapılmıştır. Araştırmada 1997- 2020 yılları arasında yazılmış ulaşılabilen yüksek lisans tezleri ve makaleler incelenmiştir. Günümüz dünyasında yaşanan sağlık sorunları araştırmanın model seçimini olumsuz etkilemiş ve araştırmacının model seçimini sınırlamıştır. Yapılan literatür taramasına göre etkili okullar; öğrenci merkezli, yüksek oranda akademik beklentileri olan, öğrencilerin öğrenmesini sağlayan açık bir iklime sahip, mesleki gelişimi destekleyen, yoğun hizmet içi eğitim ortamı olan, paylaşımcı liderlik yapılan, çevrenin eğitime katılımını sağlayan okuldur. Sonuç olarak etkili okulların etkinlik düzeyi bu kurumlarda görev alan personellerin özverilerine ve görev bilinçlerine göre şekillendiği söylenebilir.
Keywords
Abstract
The aim of this study is to distinguish effective schools from other school types and to determine what kind of features that effective schools have. The study was conducted thraugh document analysis method. In the research, accessible master's theses and articles written between 1997 and 2020 were examined. Global health problems affected the studys method choice negatively and retsrict researcher to select other kinds of research methods. According to findings, effective schools must have these gualifications to be idetified at effective: being studen-centered, having high rate of academic expectations, supporting vocational development, havingan open learning enviroment which motivate students to learn, providing in service training desely, drawing attention to participative leadership, including aster environment to educational activites. As a result, it can be said that the activity level of effective schools is shaped according to emplayees devotion working at these schools and their attemps to fulfil the responsibilities.
Keywords
- Etkili okul ve etkili okul yönetiminde rol oynayan öğelerler hakkında yapılan bu araştırma doküman analizi yöntemi ile yapılmıştır. Doküman analizi, yazılı belgelerin içeriğini titizlikle ve sistematik olarak analiz etmek için kullanılan bir nitel araştırma yöntemidir. Doküman analizi, basılı ve elektronik materyaller olmak üzere tüm belgeleri incelemek ve değerlendirmek için kullanılan sistemli bir yöntemdir. Nitel araştırmada kullanılan diğer yöntemler gibi doküman analizi de anlam çıkarmak, ilgili konu hakkında bir anlayış oluşturmak, ampirik bilgi geliştirmek için verilerin incelenmesini ve yorumlanmasını gerektirmektedir (Kıral, 2020). Günümüz dünyasında yaşanan sağlık sorunları araştırmanın model seçimini olumsuz etkilemiş ve araştırmacının model seçimini sınırlamıştır. Evren ve Örneklem
- Araştırmanın evreni etkili okul ve etkili okul yönetiminde rol oynayan hakkında yapılmış olan literatür çalışmalarıdır. Bu araştırmanın örneklem alanı, araştırma konusunu kapsayacak çalışmalar ve dokümanlardır. Araştırma kapsamında 1997-2000 yılları arasında yapılmış rastgele örneklem seçimi ile ulaşılmış makaleler ve yüksek lisans tezleri doküman analizi yöntemi ile incelenmiştir. Veri Toplama Yöntem ve Teknikleri
- Yıldırım Duranay (2005), “Ortaöğretim Kurumlarının Etkili Okul Özelliklerini Karşılama Düzeyleri (İzmir Örneği)” adlı araştırmasında öğretmen görüşlerine göre ortaöğretim kurumlarının etkililik düzeylerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada okul yöneticisi, öğretmen, öğrenci, okul kültürü, okul çevresi ve veliler olmak üzere etkili okulun beş boyutu bulunmaktadır. Araştırmanın örneklemini 2004-2005 eğitim-öğretim yılı İzmir ilinde ortaöğretimde görevli 400 öğretmen oluşturmaktadır. Verileri elde etmek için Balcı (2001) ve Şişman (1996)’nın ölçeklerinden faydalanarak oluşturulmuş anket kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, okulların etkililik düzeylerinin orta derecede olduğu saptanmıştır. Öğretmen görüşlerine göre okul etkililik düzeylerinin tüm boyutlarda yeterli olduğu belirlenmiş, Anadolu ve fen liselerinin etkili, normal ve mesleki liselerin daha az etkili olduğu görülmüştür. Öğretmen görüşlerinde cinsiyet yönünden farklılığın sadece yönetici boyutunda olduğu tespit edilmiş olup erkek öğretmenler okullarını daha etkili görmüşlerdir.
- Akan (2007), “Değişim Sürecinde İlköğretim Okullarının Etkili Okul Özelliklerine Sahip Olma Düzeyleri (Erzurum İli Örneği)” adlı araştırmasında ilköğretim okullarında çalışan öğretmen ve yönetici algılarına göre okulların etkililik düzeylerini tespit etmek amaçlanmıştır. Etkili okul özellikleri yönetici, öğretmen, öğrenci, öğrenme ortamı ve süreci, okul kültürü ve ortamı, okul çevresi-veli boyutlarında incelenmiştir. Çalışmanın örneklemi, 2006-2007 eğitimöğretim yılında Erzurum ilinde ilköğretim okullarında çalışan 155 yöneticiden ve 616 öğretmenden oluşmaktadır. Çalışma sonucunda, en etkili boyutun yönetici, en az etkili boyutun okul çevresi-veli boyutu olduğu saptanmıştır. Yönetici ve öğretmen görüşleri arasında öğretmen, öğrenci, öğrenme ortamı ve süreci, okul çevresi-veli boyutlarında anlamlı farklılık görülmüştür. Yöneticilerinin cinsiyet, öğrenim durumu ve branş değişkenleri yönünden farklı düşünmedikleri, mesleki kıdem ve görev yeri değişkenleri yönünden ise farklı düşündükleri saptanmıştır. Öğretmenlerin ise cinsiyet ve branş değişkenlerine göre farklı düşünmedikleri, mesleki kıdem, öğrenim durumu ve görev yeri değişkenlerine göre farklı düşündükleri bulunmuştur.
- Kuşaksız (2010), “Öğretmen Görüşlerine Göre İlköğretim Okullarının Etkili Okul Özelliklerine Sahip Olma Düzeyleri (Üsküdar İlçesi Örneği)” adlı çalışmasında ilköğretim okullarının etkili olma durumlarını ne düzeyde karşıladıklarını öğretmen görüşlerine göre saptamak ve bu görüşlerde cinsiyet, eğitim durumu, okuldaki çalışma süresi, mesleki kıdem değişkenleri yönünden anlamlı farklılıkların olup olmadığını incelemek amaçlanmıştır. Çalışma tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın örneklemini 2008-2009 eğitim-öğretim yılında İstanbul ili Üsküdar ilçesinde çalışan 472 öğretmen oluşturmaktadır. Verileri elde etmek için Şişman (1996) tarafından geliştirilen beşli likert tipinde 56 maddeden oluşan “Etkili Okul Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek; “okul yöneticisi”, “öğretmen”, “öğrenci”, “okul programı ve eğitim-öğretim süreci”, “okul kültürü ve ortamı”, “okul çevresi ve veli” boyutlarından oluşmaktadır. Araştırma sonucunda, en etkili boyutun okul yöneticisi, en az etkili boyutun öğrenciler boyutu olduğu görülmüştür. Okul programı ve eğitim-öğretim süreci boyutuna ilişkin görüşlerde cinsiyet faktörünün farklılık oluşturmadığı görülürken diğer boyutlarda erkek öğretmenlerin okullarını daha etkili buldukları görülmüştür. Önlisans mezunu öğretmenlerin okul yöneticisi, öğrenci, okul kültürü ve ortamı boyutlarında lisans mezunlarına göre, okul çevresi ve veli boyutunda lisans ve yüksek lisans mezunlarına göre okullarını daha etkili algıladıkları tespit edilmiştir. Okulda çalışılan süre değişkeni yönünden görüşlerde farklılık tespit edilmiş olup görev yaptıkları okulda 11 yıl ve üzeri çalışan öğretmenler 0-2, 3-5 ve 6-8 yıl arası çalışan öğretmenlere göre okul kültürü ve ortamı boyunda okullarını daha etkili buldukları görülmüştür. Öğretmen görüşlerinde mesleki kıdem yönünden tüm boyutlarda farklılıkların görüldüğü tespit edilmiştir.
- farklılık oluşturup oluşturmadığını incelemek amaçlanmıştır. Çalışmanın örneklemini 2010-
- 2011 eğitim-öğretim yılında Afyonkarahisar il merkezindeki ortaöğretim kurumlarında görevli
- 240 öğretmen ve 48 yönetici oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak, Şişman (1996)’ın
- geliştirdiği “Etkili Okul Ölçeği” ve Yıldırım (2001)’ın geliştirdiği ölçeğin kültürel liderliğe
- Tuncel (2013), “Etkili Okul Oluşturmada Okul Müdürünün Dönüşümcü Liderlik Rolü” adlı çalışmasında öğretmenlerin algılarına göre okulların etkililik düzeyi ile okul müdürünün dönüşümcü liderlik özellikleri arasında anlamlı bir ilişki olup olamadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. “Etkili Okul Anketi” ve “Dönüşümcü Liderlik Ölçeği” tek form haline getirilerek veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini 2012-2013 Öğretim Yılında Kayseri İlinin Merkez İlçelerindeki ilkokul ve ortaokul öğrencilerinin birlikte eğitim aldığı okullarda görev yapan 694 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda, etkili okul ve okul müdürünün dönüşümcü liderlik özellikleriyle ilgili öğretmen görüşlerinin cinsiyetlerine göre farklılaşmadığı fakat branş, öğretmenlikte geçirdiği hizmet süresi ve okuldaki hizmet süresine göre farklılaştığı; okulların etkililik düzeyiyle okul müdürünün dönüşümcü liderlik özellikleri arasında yüksek düzeyde pozitif yönde bir ilişkinin olduğu bulunmuştur.
- Yağız (2016), “İlkokulların Etkili Okul Özelliklerine Sahip Olma Düzeylerinin İncelenmesi” adlı araştırmasında ilkokulların etkili okul özelliklerine sahip olma düzeylerinin öğretmen algılarına göre incelenmesi ve öğretmen algılarında mesleki kıdem yönünden farklılığın görülüp görülmediğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Etkili okul özellikleri yönetici, öğretmen, öğrenci, okul programı ve eğitim-öğretim süreci, okul kültürü ve ortamı, okul çevresi ve veli boyutlarında incelenmiştir. Araştırmada tarama modeli kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini 2012-2013 eğitim-öğretim yılında Diyarbakır ili merkezindeki 29 ilkokulda çalışan 301 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Verilerin elde edilmesinde Şişman (1996)’ın geliştirdiği "Etkili Okul Ölçeği" kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, en etkili boyutun okul programı ve eğitim-öğretim süreci, en az etkili olan boyutun öğrenci boyutu olduğu görülmüştür. Öğretmen görüşleri mesleki kıdem faktörü yönünden incelendiğinde yönetici boyutu dışındaki tüm boyutlarda farklılıkların olduğu tespit edilmiştir.
- Anastasiou ve Garametsi (2020), “Teachers’ Views on the Priorities of Effective School Management” adlı çalışmasında öğretmenlerin etkili okul yönetiminin önceliklerine ilişkin görüşlerini incelemek amaçlanmıştır. Ayrıca yaş ve iş deneyimine göre öğretmen görüşlerinin olası değişkenliği de araştırılmıştır. Araştırma Epirus Vilayetinin başkenti ve en büyüğü olan Yanya'nın Ortaokul ve Özel Eğitim okullarında gerçekleştirilmiştir. 32 ortaöğretim okuluna 300'ün üzerinde anket dağıtılmış ve 165 tamamlanmış anket toplanmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmenler etkili okul yönetimi için belirlenmesi gereken öncelikler içerisinde en önemli öncelik olarak ekip çalışması ve müdür- öğrenci (% 56) işbirliğini belirtirken, en az seçilen öncelik olarak (% 24) ise öğrencilerin bir iş bulmalarına yardımcı olma konusunu ifade etmişlerdir. Devlet okulları ile özel okullar karşılaştırıldığında, özel okullarda çalışan öğretmenlerin öğrencilerin performansına, öğretmenlerin öğrencileri için isteklerini artırmasına, öğretmenlerin iş tatminine, takım çalışmasına, müdürle işbirliğine, ebeveynlerin katılımına daha fazla öncelik verdikleri görülmüştür. Etkili okul yönetimi önceliklerine ilişkin öğretmen görüşlerinde yaş ve iş deneyiminin önemli bir değişkenliği gösterdiği görülmüştür. Bu değişkenliğin, etkili insan kaynakları ve okul yönetiminin başarılı bir şekilde uygulanması için öğretmenlerin tutumlarına odaklanmanın önemini vurguladığı ifade edilmiştir.
- Eren (2020), “İlkokul Müdürlerinin Öğretimsel Liderlik Davranışları İle Etkili Okul Arasındaki İlişki” adlı çalışmasında okul müdürlerinin öğretimsel liderlik davranışları ile etkili okul arasındaki ilişkinin öğretmen algılarına göre incelenmesi amaçlanmıştır. Veri toplama aracı olarak, Şişman (2013) tarafından geliştirilen "Etkili Okul Ölçeği" ve Şişman (2016) tarafından geliştirilen "Öğretim Liderliği Ölçeği" kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini, İstanbul ilinin Sultanbeyli ilçesinde yer alan 21 devlet ilkokulunda çalışan 442 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda, okul müdürlerinin öğretim liderliği davranışları ile etkili okul düzeyleri arasında aynı yönlü anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Demografik değişkenlere göre öğretim liderliği ve etkili okul düzeylerinin farklılık göstermediği görülmüştür. Ayrıca öğretimsel liderlik davranışlarının öğretmenlerin etkili okul algılarının yüksek düzeyde yordayıcısı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretim liderliği davranışlarının okulun etkililiğindeki değişimin %58'sini açıkladığı bulunmuştur. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER / SONUÇ
- (2013), okulların etkililik düzeyiyle okul müdürünün dönüşümcü liderlik özellikleri
- arasında yüksek düzeyde pozitif yönde bir ilişkinin olduğunu bulmuştur. Yağız (2016),
- öğrenci boyutu olduğunu tespit etmiştir. Dağ Yalnızlar (2019), öğretmenlerin örgütsel
- ilişkinin olduğunu bulmuştur. Eren (2020), okul müdürlerinin öğretim liderliği
- Doğan, İ. (2015). Farklı veri yapısı ve örneklem büyüklüklerinde yapısal eşitlik modellerinin
- Osmangazi Üniversitesi-Eskişehir. Döş, İ. (2013). Etkili okul ve yönetimi. N. Can (Ed.), Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi
- içinde (ss. 217-264). Pegem Akademi. Duranay, Y. P. (2005). Ortaöğretim Durumlarının Etkili Okul Özelliklerini Karşılama Düzeyleri
- Bilimler Enstitüsü, Denizli. Edmonds, R. (1979). Effective schools for the urban poor. Educational Leadership, 37(1), 15
- 24. Ekinci, H. & Yılmaz, A. (2002). Kamu örgütlerinde yönetsel etkinliğin artırılması üzerine bir
- araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (19), 35-50. Erdoğan, Ç. & Demirkasımoğlu, N. (2010). Ailelerin eğitim sürecine katılımına ilişkin
- 399-431. Eren, A. (2020). “İlkokul Müdürlerinin Öğretimsel Liderlik Davranışları ile Etkili Okul
- Arasındaki İlişki”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Gökçe, F. & Bağçeli-Kahraman, P. (2010). Etkili okulun bileşenleri: Bursa ili örneği. Uludağ
- Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 173-206. Güçlü, N. (2000). Öğretmen davranışları. Milli Eğitim Dergisi, (147), 21-23. Günal, Y. (2014). Etkili okul değişkenlerinin öğrenci başarısı ile ilişkisi ve okul hesap
- verebilirliği, Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara Üniversitesi-Ankara. Helvacı, M. A., & Aydoğan, İ. (2011). Etkili okul ve etkili okul müdürüne ilişkin öğretmen
- görüşleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 41-60. Hoy, W. K. & Miskel, C. G. (2012). Eğitim yönetimi: Teori, araştırma ve uygulama. (S. Turan,
- Çev. Ed.). Nobel. Hoy, W. K. (1990). Organizational climate and culture: A conceptual analysis of the school
- workplace. Journal of Educational and Psychological Consultation, 1(2), 149-168. Karip, E. & Köksal, K. (1996). Etkili eğitim sistemlerinin geliştirilmesi. Kuram ve Uygulamada
- Eğitim Yönetimi Dergisi, 2(2), 245-257. Kıral, B. (2020). Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi, Sosyal Bilimler
- Enstitüsü Dergisi, Sayı: 15, 170-189. Kösterelioğlu, M. A., & Argon, T. (2010). Okul yöneticilerinin iletişim sürecindeki etkililiğine
- ilişkin öğretmen algıları. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 1-17. Kuşaksız, N. (2010). “Öğretmen Görüşlerine Göre İlköğretim Okullarının Etkili Okul
- Oral, Ş. (2005). İlköğretim Okullarının Etkili Okul Kavramı Açısından Değerlendirilmesi
- Diyarbakır. Özdemir, S. & Sezgin, F. (2002). Etkili okullar ve öğretim liderliği. Manas Sosyal Bilimler
- Dergisi, 2(3), 266-282. Özdemir, S. (2013). Eğitimde örgütsel yenileşme (7. baskı). Pegem. Panigrahi, M. R. (2014). School effectiveness at primary level of education in relation to
- classroom teaching. International Journal of Instruction, 7(2), 51-64. Şahin Dinçsoy, B. (2011). “Ortaöğretim Okullarının Etkili Okul Olmasında Okul Müdürlerinin
- Üniversitesi, Afyon. Şişman, M. & Turan, S. (2005). Eğitim ve okul yönetimi. Y. Özden (Ed.), Eğitim ve okul
- yöneticiliği el kitabı içinde (2. baskı, ss. 99-146). Pegem. Şişman, M. (2013). Eğitimde mükemmellik arayışı: Etkili okullar (4. baskı). Pegem. Tanrıöğen, A. (1988). Okul Müdürlerinin Etkililiği İle Öğretmen Morali Arasındaki İlişkiler,
- Ankara. Tezcan, M. (1992). Eğitim Sosyolojisi. Ankara: Zirve Ofset. Townsend, T. (1997). What Makes School Effective? A Comparison Between School
- 8(3), 311-326. Tuncel, H. (2013). “Etkili Okul Oluşturmada Okul Müdürünün Dönüşümcü Liderlik Rolü”,
- Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri. Uğurlu, C. T. & Demir, A. (2016). Etkili okullar için kim ne yapmalı? Mersin Üniversitesi
- Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 53-75. Yağız, M. S. (2016). “İlkokulların Etkili Okul Özelliklerine Sahip Olma Düzeylerinin
- Gaziantep. Yavuz-Özbaş, E. (2020). Ortaokullarda öğretmenlerin örgütsel özdeşleşme algıları ile örgütsel
- Gazi Üniversitesi-Ankara. Yelok, F. (2006). “Genel Liselerde Görevli Öğretmenlerin Etkili Okula İlişkin Görüşleri
- (Ankara İli Örneği)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yıldırım Duranay, P. (2005). “Ortaögretim Kurumlarının Etkili Okul Özelliklerini Karşılama
