Author:
Abstract
Kaya çizimleri (petroglifler), insan inancının ve düşüncesinin en eski ifadesini betimleyen, dünyanın en zengin kültürel kaynaklarından biridir. Sözel olmayan bu görsel iletişim dünyasında, prehistorik insanın-sosyo ekonomik yapısına, ruhsal yaşamına ve sanatsal icra faaliyetlerine ilişkin önemli saptamalar yapılabilmektedir. Dünyanın çeşitli yerlerinde görülen kaya çizimlerine benzer örnekleri Türkiye’de de görmek mümkündür. Bunun en iyi örneklerinden bazıları, Kars kent merkezine 5 km uzaklıkta bulunan ve bölgenin en eski insan yerleşimlerinden birine sahne olmuş Borluk Vadisi’nde tespit edilmiştir. Tarih öncesi sanatı örnekleri bağlamında değerlendirebileceğimiz buradaki kaya çizimlerinin; üslup, teknik ve konu içeriklerinin çeşitliliğinden dolayı farklı tarihsel süreçlerde yapıldığı düşünülmektedir. Bu çizim örneklerinin hem İran ve Arap coğrafyası hem de Orta Asya’daki kaya çizimleriyle önemli benzerlikler taşıdığı görülmektedir. Farklı boyutlarda betimlenmiş olan kaya çizimlerin çoğunun vadinin kuzey yamacında yer alan andezit kayaların geniş, pürüzsüz yüzeylerine kazıma ve vurgu tekniğinin yanı sıra güney yamacında bulanan bir mağaranın duvarına boya kullanılarak yapıldıkları ve betimlerde; dağ keçisi, geyik temalı havyan figürlerinin yanı sıra yaban domuzu, yaban koyunu, akrep, avcı figürü, zoomorfik ve antropomorfik şekiller, rastgele kazımalar ve geometrik formlar olduğu gözlemlenmiştir. Daha çok profilden silüet şeklinde betimlenmiş çizimlerin bazılarının yüzeysel kazımalarla yapıldığı, bazılarının ise teknik ve beceri bakımından yetkin bir uygulamayla yapıldığı saptanmıştır. İnsan-doğa ilişkisinin belli bir biçiminin yansısı olan bu çizimler prehistorik sanat repertuvarının önemli örneklerindendir. Bu çalışmada, öncelik olarak, yakın tarihte keşfedilmiş Kars-Borluk Vadisi’ndeki prehistorik kaya çizimlerinin belgelenmesiyle birlikte tematik bir sınıflandırılması yapılmıştır. Bununla birlikte, vadide incelenen kaya çizimlerin üslup, teknik özelliklerine ve bu çizimlerde hangi temaların kullanıldığına değinilerek ikonografik çözümlemeler yapılmıştır. Ayrıca, Borluk Vadisi’ndeki kaya çizimleri ile Kars ili sınırları içinde ve çevresinde bulunan diğer kaya çizimleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar belirtilmiştir.
Keywords
Abstract
Petroglyphs are one of the richest cultural resources in the world, depicting the earliest expression of human belief and thought. In this non-verbal visual communication world, it is possible to make important determinations regarding the socio-economic structure, spiritual life and artistic performance of prehistoric people. Petroglyphs are seen in various places in the world and it is also possible to see similar examples of them in Turkey. Some of the best examples of these have been identified in Borluk Valley, which is 5 km away from Kars city center and was the home of one of the oldest human settlements in the region. The petroglyphs here, which we can evaluate in the context of examples of prehistoric art, are thought to be made in different historical processes due to the variety of style, technique and subject contents. It is seen that these examples bear significant similarities with the petroglyphs in both Iran and Arab geography and Central Asia. It is observed that most of the petroglyphs which were depicted in different sizes were engraved and hammered on the wide and smooth surfaces of andesite rocks on the northern slope of the valley as well as being painted on the wall of a cave located on the southern slope. In addition to mountain goat and deer themed depictions, it is also seen that there are wild boar, mountain sheep, scorpions, hunter figures, zoomorphic and anthropomorphic shapes, random engravings and geometric forms in these depictions. It has been determined that some of the petroglyphs, which were mostly depicted as silhouettes from the profile, were made by engraving on surfaces, and some were made with a competent practice in terms of technique and skill. These petroglyphs, which are the reflections of a certain form of human-nature relationship, are important examples of prehistoric art repertoire. In this study, as a priority, a thematic classification was made by documenting the prehistoric petroglyphs in the recently discovered Kars-Borluk Valley. In addition, iconographic analyzes were made by mentioning the style, technical features of the petroglyphs examined in the valley and which themes were used in these petroglyphs. Besides, the similarities and differences between the petroglyphs in Borluk Valley and the others found in and around Kars province were stated.