TEMEL HIZ HESABA KATILDIĞINDA, YAŞLI YETİŞKİNLERDE ORANTISIZ BİR SET DEĞİŞTİRME GÜÇLÜĞÜ GÖZLENMEMESİ
Author :
Abstract
Bu çalışmada, 20-77 yaş aralığındaki bilişsel olarak sağlıklı 198 yetişkin bireyden oluşan bir Türk örnekleminde, yaş ve eğitim düzeyinin işlemleme hızı ve yürütücü işlevler üzerindeki bağımsız ve ortak etkileri İz Sürme Testi (İST) kullanılarak incelenmiştir. Katılımcılar genç (20–49 yaş) ve yaşlı (50–77 yaş) olmak üzere iki yaş grubuna ve düşük (5–8 yıl), orta (9–12 yıl) ve yüksek (>12 yıl) olmak üzere üç eğitim düzeyine ayrılmıştır. İST performansı, doğrudan puanlar (İST-A ve İST-B) ve türetilmiş puanlar (İST farkı [İST-f] ve İST oranı [İST-o]) kullanılarak değerlendirilmiş, böylelikle genel bilişsel yavaşlama ile özgül yürütücü işlev bozukluklarının ayırt edilmesi hedeflenmiştir. Yaş ve eğitimin etkilerini değerlendirmek için iki yönlü MANOVA uygulanmıştır. Geçmiş çalışmalarla tutarlı olarak, yaşlı katılımcılar İST-A ve İST-B görevlerini daha yavaş tamamlamış ve daha büyük İST fark skorları (İST-f) göstermiştir. Ancak temel işlemleme hızı (İST-A) kontrol edildiğinde yürütücü işlev yükünü normalize eden İST oran skorunda (İST-o) yaş grupları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Bu bulgular, temel işlemleme hızının etkisi çıkarıldığında, yaşlı yetişkinlerin genç yetişkinlere kıyasla orantısız bir set değiştirme güçlüğü sergilemediklerini göstermektedir. Eğitim düzeyi, tüm İST puanlarını anlamlı düzeyde etkilemiş; yüksek eğitim seviyesi daha hızlı tamamlama süreleri ve daha iyi test performansı (daha düşük İST-r skorları) ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca yaş ve eğitim arasında anlamlı bir etkileşim gözlenmemiştir. Bu çalışma, İST oran skorunun yürütücü işlev bozukluklarını yaşa bağlı yavaşlamadan ayırt etmede etkili, demografik olarak nötr bir ölçüm olarak önemini desteklemektedir. İST oran skoru, özellikle yaşlı popülasyonlarda genel bilişsel yavaşlamanın karıştırıcı etkisini azaltarak, klinik değerlendirmelerin doğruluğunu arttırabilir.
Keywords
Abstract
The current study examined the independent and combined effects of age and educational attainment on processing speed and executive functioning using the Trail Making Test (TMT) in a Turkish sample of 198 cognitively healthy adults aged 20–77 years. Participants were stratified into younger (20–49 years) and older (50–77 years) age groups and categorized into three educational levels (low: 5–8 years, average: 9–12 years, high: >12 years). TMT performance was assessed using direct scores (TMT-A, TMT-B) and derived metrics (TMT difference [TMT-d] and TMT ratio [TMT-r]) to differentiate generalized cognitive slowing from specific executive deficits. A two-way MANOVA was performed to evaluate the effects of age and education. Consistent with previous research, older participants demonstrated significantly slower completion times on TMT-A and TMT-B and larger absolute difference scores (TMT-d) compared to younger participants. However, no significant age differences were observed for the TMT ratio (TMT-r), which normalizes the executive demands of TMT-B relative to baseline psychomotor speed (TMT-A). These findings suggest that older adults do not exhibit disproportionately greater executive impairment in set-shifting once baseline speed is accounted for. Educational attainment significantly influenced all TMT scores, with higher education associated with faster completion times and more efficient test performance, including lower TMT-r scores. Importantly, the effects of age and education were independent, as no interaction was observed. This study supports the value of TMT-r as a demographically neutral measure, effectively distinguishing executive dysfunction from age-related slowing. Thus, TMT-r may enhance clinical assessment accuracy, particularly in older populations, by minimizing the confounding influence of generalized cognitive slowing.
