Author :
Abstract
Bir düşünce olarak Antik Yunan’da izleri aransa da, isim ve uygulama alarak Antik Roma’da ortaya çıkan cumhuriyet, evrensel ve modern bir yönetim biçimi haline gelebilmek için Fransız İhtilali’ni beklemiştir. Ancak her geçen gün bireysel özgürlüğün öne çıktığı modern dönemde, özünde taşıdığı çelişkilerden dolayı cumhuriyet yönetim sistemi yerini demokrasiye bırakmıştır. Bir halk yönetimi olarak tarif edilse de, cumhuriyet, seçkinci ve dizayn edici bir özelliğe sahiptir. Bu yüzden cumhuriyetçi anlayış, modern bir anlayış olarak varlığını sürdürebilmek için, liberal-demokrasi çerçevesinde kendisini yenilemek durumunda kalmıştır. Çünkü geç modern ve post-modern dönemde birey ve toplum inşasını devlete bırakmak istememektedir. Ancak Fransız İhtilali’nden 134 yıl sonra ve onun derin etlisinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti, tek parti yönetimine geçildikten sonra bireyi ve toplumu üsten yeniden inşa etme yolunu izlemiştir. Böylece Milli Mücadele döneminde önemle vurgulanan milli irade, üstelik büyük ölçüde cumhuriyetçi düşünceye de tezat teşkil ederek uzun bir dönem rafa kaldırılmıştır. Tek parti döneminde, cumhuriyetçi düşüncenin halk iradesi ilkesi değil, ortak yarar ilkesi öne çıkarılmıştır. Ortak yararın ne olduğunun kararı da seçkinlere bırakılarak, halkın tebaa olma durumu devam ettirilmiştir. Bu anlamda, tek parti döneminde ismen ve şeklen bir cumhuriyet mevcutsa da, yönetimin belirlenmesinde ve değiştirilmesinde halkın iradesi olmadığı için, öz olarak mevcut değildir. Özellikle cumhuriyetçi düşünce adı altında, ırk ve lider kültü etrafında şekillenen Kemalizm ideolojisi mukim kılınmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı da, geçmişten bugüne cumhuriyet yönetim biçiminin ve cumhuriyetçi düşüncenin ne olduğunu tespit etmek ve bu tespit çerçevesinde tek parti dönemi Türkiye’sinin cumhuriyet modelini değerlendirmektir. Çalışma, literatür taramasına dayalı tasviri bir yöntemle ele alınmıştır.
Keywords
Abstract
Republicanism as an idea can be traced back to Ancient Greece. However, the republic as the name and application emerged in ancient Rome. With the French Revolution, it became a universal and modern management style. There are contradictions at the core of republican thought. Therefore, the republic soon gave way to democracy, which is seen as more modern. Because the modern period, in which individual freedom came to the fore, required this. The republic has an elitist and design feature beyond being a public administration. Therefore, the republican understanding had to renew itself within the framework of liberal-democracy. Because in the late modern and post-modern era, the influence of bureaucracy has decreased in the construction of individuals and society. However, the single-party era Turkish Republic did this. A social engineering has been done. Thus, the national will, which was emphasized during the National Struggle, was shelved. It was not considered important that this contrasted with the republican idea. In the single-party period, the principle of common interest was emphasized rather than the will of the people. It was left to the elite to decide what the common good was. Thus, the people continued to be servants. In the one-party period, the republic exists in name and form. Because the people are not involved in determining and changing the administration. Under the name of republicanism, the ideology of Kemalism has been imposed. The aim of this study is to evaluate the republican model of one-party period Turkey within the framework of republic and republicanism that has existed from the past to the present. The study has been handled with a descriptive method based on literature review.
Keywords
- Ağaoğulları, M. A. ve Köker, Levent (2013). Tanrı Devletinden Kral-Devlete Siyasal Düşünceler, Ankara: İmge Kitabevi.
- Ahmad, F. (2008). Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul: Kaynak Yayınları.
- Akaş, C. vd., (1998). Alkışla Cumhuriyet Olmaz, Cogito: Üç Aylık Düşünce Dergisi, Sayı 15, 185-232.
- Albayrak, S. (1977). Şeriatten Laikliğe, İstanbul: Sebil Yayınları.
- Alkan, M. Ö. (2006). Milli Şef’li Tek-Parti Döneminde Seçimler (1939 ve 1943 Seçimleri), Bülent Tanör Armağanı, İstanbul: Oğlak Yayınları.
- Anderson, P. (2008). Kemalism, London Rewiev of Books, 30(17), 3-12.
- Arendt, H. (1972). Crises of The Republic, New York: Harcourt Brace.
- Arendt, H. (1998). Totalitarizmin Kaynakları / 2: Emperyalizm, Çev: Bahadır Sina Şener, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Aristoteles (1993). Politika, Çev: Mete Tunçay, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Atalay, O. (2018). Türk’ Tapmak: Seküler Din ve İki Savaş Arası Kemalizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Atatürk (1972). Söylev (Nutuk) I-II, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Başgil, A. F. (1960). Esas Teşkilat Hukuku, İstanbul: Baha Matbaası.
- Bilgin, N. (1997). Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, Ankara: Bağlam Yayıncılık.
- Bilgin, N. (1999). Demokrasi, Kimlik ve Yurttaşlık Bağlamında Cumhuriyet, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
- Bostancı Naci (2008). Cumhuriyeti Anlamak, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Brugger, Bill (1999). Rebuplican Theory in Political Thought-Virtuous or Virtual?, New York: St. Martin’s Press.
- Canovan, M. (1994). Cumhuriyetçilik, Çev: Bülent Peker ve Nevzat Kıraç, Blackwell’in Siyasal Düşünce Ansiklopedisi, C. I, Haz: David Miller vd., Ankara: Ümit Yayıncılık.
- Coats, W. J. (1994). A Theory of Republican Character and Related Essays, Selinsgrove, Susquehanna University.
- Çeçen, A. (1998). Atatürk ve Cumhuriyet, Ankara: İmge Kitabevi.
- Dahl, R. A. (1993). Demokrasi ve Eleştirileri, Çev: Levent Köker, Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği- Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.
- Debray, R. (1997). Cumhuriyetçi misiniz, Demokrat mı?, Türkiye Günlüğü, Çev: Ahmet Aslan, 47, 484-485.
- Doğan, Mehmet (2005). Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Pınar Yayınları.
- Duverger, Maurice (1986). Siyasal Rejimler, Çev: Teoman Tunçdoğan, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
- Erdem, U. (2021). Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Açılma Süreci ve Meclisin Açılış Günü (23 Nisan 1920), F. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 31(2), 1055-1068.
- Erdoğan, M. (1998). Liberal Toplum Liberal Siyaset, Ankara: Siyasal Kitabevi.
- Erdoğan, S. S. vd. (2019). 1923-1950 Yılları Arası Cumhuriyet Halk Partisi Politikalarının Demokrasi ve Diktatörlük İlişkisi İçerisinde Değerlendirilmesi, ASEAD, 6(2), 299-312.
- Eroğlu, H. (1989). Atatürk ve Cumhuriyet, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
- Ersanlı-Behar, B. (1992). İktidar ve Tarih: Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu (1929- 1937), İstanbul: Alfa Yayınları.
- Giritlioğlu, F. (1965). Türk Siyasi Tarihinde CHP’nin Mevkii, C. II, Ankara: Akyıldız Matbaası.
- Goloğlu, M. (1974). Tek Partili Cumhuriyet, Ankara: Goloğlu Yayınları.
- Gözler, K. (1999). Hukuk Açısından Monarşi ve Cumhuriyet Kavramlarının Tanımı Sorunu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 54(1), 52-65.
- Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa: Etkin Kitabevi Yayınları.
- İçduygu, A. (1995). Çokkültürlülük: ‘Türkiye Vatandaşlığı’ Kavramı İçin Toplumsal Bir Zemin, Türkiye Günlüğü, 33, 117-126.
- İlhan, A. (2021). Hangi Atatürk?, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- İlhan, A. (2021). Hangi Batı?, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- İnalcık, H. (2012). Atatürk ve Demokratik Türkiye, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
- İnsel, A. (1996). Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye, Çev: Ayşegül Sönmezay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- İnsel, A. (2000). Kimlikler ve Devletin Hukuku, Doğu Batı Düşünce Dergisi, 4(13), 59-64.
- Kadıoğlu, A. (1996). The Paradox of Turkish Nationalism and the Construction of Official Identity, Middle Eastern Studies, 32(2), 177-193.
- Kahraman, Hasan Bülent (2002). Modern Türk Siyasetinin Rousseaucu Kısıtlamaları Üstüne Rousseau- Kant Bağlamında Bir Değerlendirme, Toplum ve Bilim, 93, 55-82.
- Kahraman, H. B. ve Keyman, E. F. (1998). Kemalizm, Oryantalizm ve Modernite, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 2, 75-88.
- Karaosmanoğlu, Y. K. (1971). Atatürk: Bir Tahlil Denemesi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Keyman F. (1989). Kamusal Alan ve Cumhuriyetçi Liberalizm, Türkiye’de Demokrasi Sorunu, Doğu Batı Düşünce Dergisi, 2(5), 57-72.
- Keyman, F. (1999). Cumhuriyet, Demokrasi ve Anayasal Vatandaşlık, Demokrasi, Kimlik ve Yurttaşlık Bağlamında Cumhuriyet, Haz: Nuri Bilgin, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
- Kılıçbay, M. A. (1999). Cumhuriyetçi Kimlik, Demokrasi, Kimlik ve Yurttaşlık Bağlamında Cumhuriyet, Haz: Nuri Bilgin, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
- Kocatürk, U. (1984). Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara: Turhan Kitabevi.
- Koçak, C. (2013). Tarihin Buğulu Aynası: Efsaneler Çökerken, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Machiavelli, N. (1985). Hükümdar (İl Prencibe), Çev: Selahattin Bağdatlı, İstanbul: Sosyal
- Machiavelli, N. (2009). Titus Livius’un İlk On Kitabı Üzerine Söylevler, Çev: Alev Tolga, İstanbul: Say Yayınları.
- Mardin, Ş. (1985). Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Der: Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarbay, İstanbul: Alfa Yayınları.
- Mardin, Ş. (1992). Bediüzzaman Said Nursi, Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim, Çev: Metin Çulhaoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mardin, Ş. (1996). Yeni Osmanlılar Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Montesquieu (1998). Kanunların Ruhu Üzerine I, Çev: Fehmi Baldaş, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
- Nişanyan, S. (2008). Yanlış Cumhuriyet: Atatürk ve Kemalizm Üzerine 51 Soru, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
- Okyar, F. (1980). Üç Devirde Bir Adam, Haz: Cemal Kutay, İstanbul: Tercüman Tarih
- Oldfield, A. (1990). Citizenship and Community: Civic Republicanism and the Modern World, London: Routledge.
- Özbudun, E. (1997). Milli Mücadele ve Cumhuriyetin Resmi Belgelerinde Yurttaşlık ve Kimlik Sorunu, Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
- Özgüç, O. (2012). J. J. Rousseau’da Genel İrade Kavramı, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 1-26.
- Özlem, D. (1999). Evrenselci Dogmatizm ve Modern Cumhuriyet, Demokrasi, Kimlik ve
- Pettit, P. (1998). Cumhuriyetçilik: Bir Özgürlük ve Yönetim Teorisi, Çev: Abdullah Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Polat, Ş. (2007). Cumhuriyet Olgusunun Tarihsel Gelişimi, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi,
- Rousseau, J. J. (1997). Toplum Anlaşması, Çev: Vedat Günyol, İstanbul: MEB Yayınları.
- Rousseau, J. J. (2005). Ekonomik Politik, Çev: İsmet Birkan, Ankara: İmge Kitabevi.
- Sartori, G. (2014). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, Çev: Mehmet Turhan, Bursa: Sentez
- Shaklar, J. N. (1990). Montesquieu and the New Repuclicanism, Machiavelli and Republicanism, eds. Gisela Bock, Quentin Skinner and Maurizio Viroli, Cambridge Universty Press.
- Soyak, H. R. (1973). Atatürk’ten Hatıralar II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Şahin, B. (2008). Özgürlük Ekseninde Liberalizm ve Cumhuriyetçiliğin İlişkisi, Antik Bir Düşünce Geleneği Üzerine Çağdaş Yorumlar: Cumhuriyetçilik, Ed. Nafiz Ok, Ankara: Orion Kitabevi.
- Şenel, A. (1996). Siyasal Düşünceler Tarihi, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
- Torun, İ. (2008). Cemaatten Kitleye, Kitleden Örgütlü Topluma: Türkiye’de Cumhuriyet ve Demokrasi, Antik Bir Düşünce Geleneği Üzerine Çağdaş Yorumlar: Cumhuriyetçilik, Ed. Nafiz Ok, Ankara: Orion Kitabevi.
- Touraine, A. (2000). Eşitliklerimiz ve Farklılıklarımızla Birlikte Yaşayabilecek miyiz?, Çev: Olcay Kunal, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Touraine, A. (2007). Modernliğin Eleştirisi, Çev: Hülya Tufan, İstanbul: YKY.
- Tunçay, M. (2015). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması: 1923-1931, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Vaner, S. (2001). Laiklik, Laikçilik ve Demokrasi-Türkiye’den Birkaç Örnekle Birlikte, Laiklik ve Demokrasi, Der: İbrahim Ö. Kaboğlu, Ankara: İmge Kitabevi.
- Vergin, N. (1994). Din ve Devlet İlişkileri: Düşüncenin ‘Bitmeyen Senfoni’si, Türkiye Günlüğü, 29, 5-23.
- Yıdız, A. (2007). Ne Mutlu Türküm Diyebilene, Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938), İstanbul: İletişim Yayınları.
