Author :
Abstract
Mevlana Abdürreşit Cevheri (1305/1926-1377/1999), Afganistan Özbek Edebiyatında önemli bir yer edinmekle beraber yeterince tanınmış bir şair ve yazar değildir. Kaynaklarda onun hayatı ve eserleri hakkında kapsamlı bilgi bulunmamaktadır. Elde edilen bilgiler de çeşitli kaynaklarda dağınık bir şekildedir. Bu çalışmada kendi eserlerinden de yola çıkarak hayatıyla ilgili daha geniş bilgiler edinmeye çalıştık. Cevheri 4-5 yaşlarındayken eğitime başlamıştır. O, Arap ilimleri(sarf-nahiv) yanında şiir ve edebiyata ilgi duymuştur. Çocukluk döneminin şiirleri Emini mahlasıyla yazılmıştır. Ancak dönemin savaşlarından dolayı çocukluk şiirleri elimize ulaşmamıştır. Şair, şiirlerinde dini, siyasi, sosyal, kültürel ve eğitim gibi konuları işler. Bu konuların yanında, şair hayatının büyük bölümünü muhacir olarak geçirdiği için şiirlerinde vatan sevgisi, gurbet duygusu, vatana dönüş arzusu ve vatana dönüş sevinci gibi temalar da görülmektedir. Mevlana Abdürreşit Cevheri yirmi eser kaleme alsa da bunlardan sadece altısı yayımlanarak okuyucusuyla buluşmuştur. Cevheri üretken bir şair ve yazardır, diyebiliriz. Afganistan’da Mevlana Abdürreşit Cevheri üzerine yazılmış müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Yaptığımız çalışmada Cevheri’nin hayatı ve eserlerinin tanıtımıyla birlikte şiirlerinde vatan sevgisi ve gurbet duygusunun nasıl işlediğini ele alacağız. Bu çalışmanın onun üzerine yapılan ilk kapsamlı yayın olması edebiyat araştırmalarına katkı sağlayacaktır.
Keywords
Abstract
Mevlana Abdürreşit Cevheri (1305/1926-1377/1999) is not sufficiently a well-known poet and writer, nevertheless, he occupies an important place in Afghanistan Uzbek literature. There is not comprehensive information about his life and literary works in the sources. And acquired information are in different sources in a scattered way. In this research, we inquired more extensive knowledge about his life, which is based on his literary works. Cevheri started learning at the each of 4-5 years old. Beaside the Arabic (morphology and syntax) knowledge, he has interested to poetry and literature. His childhood poems known has Emini. But have not his childhood poems, because of ware during that time. His poetry subjects was includes religious, politics, social, cultural and education subjects. Among these subjects, in his poems are showed the patriotism, the sense of being away from his homeland, the desire of returning home and the joy of returning home his poetry, because he was a migrant for large portion of his life. İf Mevlana Abdürreşit Cevheri had formed twenty works, only six works would have met readers. We can say that Cevheri was a productive poet and writer. In Afghanistan, there is no separate topic about Mevlana Abdürreşit Cevheri. We conducted research with the review Cevheri’s life and works and tried to explained how he defined patriotism and the sense of being away from your homeland were. This research is first comprehensive publication about him and it will contribute to studies on literature.
Keywords
- Aral, A. S. (1388/2010). Özbek Kalem İgeleri (Özbek Kalem Sahipleri). Kabil: Afgan Matbaası.
- Aral, A. S. (1388/2010). Özbek Kalem İgeleri (Özbek Kalem Sahipleri). Kabil: Afgan Matbaası.Barlas, K. (1998) Türk Dünyası El Kitabi. (3.baskı). Ankara: Türk Kültürü Araştırma EnstitüsüYayınları.
- Beyat, M. Ö. Y. (1386/2008). Der Sad Sal-ı Ahir (Şibirgan Yüzüncü Yılda). Belh: FerhatCevheri, A. (1364/1986). Cevzican Kuyaşı (Cevzican Güneşi). Peşaver: Taç Mahal Yayınları. Cevheri, A. (1365/1987). Fanus-i Horasan. Peşaver: Taç Mahal Yayınları.
- Cevheri, A. (1365/1987). Müslümançilik Yolu ve Din Zaruriyati (Müslümancılık Yolu ve Din Gereklilikleri). Peşaver: Taç Mahal Yayınları.
- Cevheri, A. (1366/1988). Felsefe-i İslam der İçtima (Toplumda İslam Felsefesi). Peşaver: Taç Mahal Yayınları.
- Doğan, D. M. (2001). Doğan Büyük Türkçe Sözlük.(1.Baskı). Ankara: Vadi yayınlar. Emini, M. (1385/2007). Afganistan Özbek Şairleri. Kabil: Meyvend Yayınları.
- Emini, M. (1399/2021). Afganistan Özbek Şairlerinin Mükemmel Antolojisi. Belh: DostanFevzi, F. (2015). Afganistan’da Türk Dili ve Eğitimi. Jornal Of Endangered Languages/Tehlikedeki Diller Dergisi, s. 40-43.
- Hanif Belhi, B. (1381/2003). Pertavus ya Şiir-i Farsı der Ariyana (Tavus Tüyü veya Ariyana’da Farsça Şiiri). (Cilt 2). Haz. Asadullah Hanif, Peşaver: ACKU Yayınları
- Hayri, A. (2010). Afganistan’da Dil Politikaları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(1), 47- 58.
- Şibirgani, İ. (1366/1988). Divan-ı İbn-i Yemin-i Şibirgani. Haz. Abdüreşit Cevheri. Peşaver: Taç Yarkın, M. (2011). Kitap-nâme. Kabil: Horasan Yayınları.
- Yarkın, M. (2013). Berghay-ı az Tarih-i Özbekân (Afganistan Özbeklerinin Tarihinden Yapraklar). Kabil: Horasan Yayınevi.
- Buzurg. İ. (12 Aralık 2019). 29 Mizan ruz-i Milli zeban-i Özbeki manzur şud. (29 EkimÖzbekçe Milli Günü Olarak Kabul Edildi). Neshananews.https://neshananews.com/%D8%B3%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AF/%D8%A8 %DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%D8%B4%D8%B4%D9%85-
- %D8%A7%D9%88%D8%B2%D8%A8%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D9%85/. (ET: 29. 01. 2022)
