İBN DÜREYD’İN EL-MAKSURE’SİNE 17. YÜZYILDA YAZILAN TÜRKÇE BİR ŞERH; VEHBİ-İ YEMANÎ’NİN ŞERH-İ KASİDE-İ İBN DÜREYD ADLI ESERİ
Author :
Abstract
Edebî metinleri anlama ve anlamlandırma çabasının bir sonucu olarak ortaya çıkan yöntemlerden biri şüphesiz “şerh” metodudur. Türk dili özelinde düşünüldüğünde edebiyatımızda bir metnin şerh edilmesine sebep ya asıl kaynak eserin farklı dilde oluşudur ya da aynı dilde yazılmış olsa dahi metnin herkesçe anlaşılmayan, açıklanmaya muhtaç bir tarafı vardır. Şerhler, içerik olarak oldukça zengin metinlerdir. Bünyesinde dilbilgisi, sözlükbilim, tarih, coğrafya ve belagat (retorik) gibi alanlara dair bilgiler, edebî ve kültürel malzeme olmak üzere birçok unsur bulundururlar. Bu sebepten bir nevi klasik metinlerin zamana karşı koyan yüzüdürler. İki nesil arasındaki perdeyi kaldırarak metin ve insan, metin ve dil, metin ve sosyal zemin arasındaki bağı tekrar kurmaya vesile olurlar. Özellikle Arapça ve Farsça metinlere yazılan Türkçe şerhler bu yönüyle kültür elçileridirler. Bu türden yazılmış şerhler edebiyatımızda büyük bir yekûn oluşturmaktadırlar. Bunlardan biri de bu makalenin konusunu oluşturan eserdir. Şerh-i Kaside-i İbn Düreyd adını taşıyan bu eser, Abbasi şairlerinden İbn Düreyd’in el-Maksure olarak bilinen Arapça kasidesine XVII. yüzyılda, asıl adı Abdülkadir b. Osman el-Bigavî olan Vehbi-i Yemanî tarafından yazılmış Türkçe şerhi ihtiva etmektedir. Bu çalışmada, Vehbi-i Yemanî’nin hayatı ve eserleri hakkında ulaşılan bilgilere yer verildikten sonra müellifin, çalışmaya konu olan Şerh-i Kaside-i İbn Düreyd adlı eserini üzerine yazdığı el-Maksure’ye değinilmiştir. El-Maksure’nin müellifi İbn Düreyd hakkında bilgi verilmiş ve nihayetinde Vehbi’nin Şerh-i Kaside-i İbn Düreyd adlı eseri tanıtılarak eser hakkında değerlendirme yapılmıştır.
Keywords
Abstract
One of the methods that emerged as a result of the effort to understand and make sense of literary texts is undoubtedly the "commentary" method. Considering the Turkish language specifically, the reason for the annotation of a text in our literature is either that the main source work is in a different language, or even if it is written in the same language, the text has a side that is not understood by everyone and needs explanation. Commentaries are very rich texts in terms of content. They contain many elements, including information on grammar, lexicography, history, geography and rhetoric, as well as literary and cultural material. For this reason, they are the face of classical texts that resist time. They lift the curtain between the two generations, and they are instrumental in re-establishing the bond between text and human, text and language, text and social ground. Especially Turkish commentaries written on Arabic and Persian texts are cultural ambassadors in this respect. Commentaries written in this type constitute a large part of our literature. One of them is the work that forms the subject of this article. This work, named Şerh-i Kaside-i İbn Düreyd, consists of a Turkish commentary written by Vehbi-i Yemani (His real name is Abdülkadir b. Osman el-Bigavi) for the al-Maksure of Ibn Düreyd, one of the Abbasid poets. In this study, information about the life and works of Vehbi-i Yemani is given. Then, al-Maksure, which is related to the work called Şerh-i Kaside-i İbn Düreyd, which is the subject of the study, is mentioned. The author of the eulogy annotated by Vehbi-i Yemani is Ibn Durayd. Therefore, information about Ibn Düreyd was given, and at the end, Vehbi's work called Şerh-i Kaside-i İbn Düreyd was introduced and an evaluation was made about the work.
Keywords
- Abay, M. (1999). Osmanlı döneminde yazılan tefsir ile ilgili eserler bibliyografyası, tefsirler, haşiyeler, sure tefsirleri, tercümeler, Divan, 1, 249-303.
- Alkaraz, A. A. (2021). Abdulkadir b. Muhammed et-Taberî'nin el-Âyâtu'l-Maksûra a'le'l- Ebyâti'l-Maksûra Adlı Yazma Eserinin Tahkiki. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Altuntaş, M. C. (2017). Süyûtî'nin Camiu's-Sagîr'inin Osmanlı hadis eğitimindeki yeri. Hidayet Aydar, Ali Fikri Yavuz (Ed.), Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler XVII. Yüzyıl bildiriler kitabı içinde (ss.341-365). Zeytinburnu Belediyesi.
- Bağdatlı İsmail Paşa. (1951). Hadiyyât Al-'Ârifîn Asmâ' Al-Mu'allifîn ve Âsâr Al-Musannifîn. MEB Yayınları.
- Birışık, A., Arpa, R. (2011). Osmanlı dönemi tefsir çevirileri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9(18), 191-232.
- Ceylan, Ö. (2010). Şerh. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 38, s. 565-568). Türkiye Diyanet Vakfı
- Çavuşoğlu, H. (2019), Vehbi-i Yemani‟ye ait bir Mesnevi şerhi “Kitab-ı Ruhani fi Şerh-i Mesnevi-i Muhtasar-ı Nurani” ve bu Eserdeki Vehbi-i Yemani manzumeleri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 65, 9-55.
- Çiftci, A. (2017). Ebu Amr ed-Dani‟nin et-Tahdid fi‟l-İtkani ve‟t-Tecvid‟i özelinde tecvid ilminin müstakilleşmesi, Marife, 17(2), 287-317.
- Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi.
- Doğan, M. N. (1999). Metin Şerhi Üzerine. Mehmet Kalpaklı (Haz.), Osmanlı Dîvân Şiiri Üzerine Metinler içinde (s. 422-437). Yapı Kredi.
- Kanar, M. (2011). Hafız Divanı. Ayrıntı Yayınları.
- Karaaslan, N. Ü. (1999). İbn Düreyd. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 19, s. 416- 419). Türkiye Diyanet Vakfı
- Kılınç, F. (2006). İbn Düreyd ve Cemheratü’l-Lüga Adlı Eseri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kolunsağ, İ. (2018). Klasik şerh geleneğinin son örneklerinden Galebe-i Sultân-ı Aşk, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 5 (11), 33-45
- Kortantamer, T. (1994). Teori zemininde metin şerhi meselesi, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8, 1-10.
- Küçük, S. (2011). Baki Divanı. TDK Yayınları.
- Mehmed Bahâeddin. (1997). Yeni Türkçe lügat. Akçağ Yayınları.
- Nuray, S. E. (2019). İbn Dureyd Ve Kitâbu’l-Melâhin Adlı Eserinin Arap Dilindeki Yeri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Saraç, M. A. Y. (2016). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. TÜBA.
- Saraç, M. A. Y. (y.y.). Emri Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78368/emri-divani.html Erişim Tarihi: 08.12.2021
- Şemseddin Sami. (2006). Kamus-ı Türki. Çağrı Yayınları.
- Turgut, K. (2014) Mesnevi‟den seçme Cevahir-i Mevlevi ve Leali-yi Mesnevi adlı eser ve nüshaları, Tarihi Süreçte Mevlana ve Eserleri Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (ss. 281-294), SÜ Mevlana Araştırmaları Yayınları.
- Yıldırım, K. (2009). Didaktik şiirin Abbasiler döneminde ortaya çıkışı ve gelişimi üzerine bir inceleme, Uludağ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), 171-207.
