TOPKAPI SARAYI MÜZESİ KÜTÜPHANESİ ÖRNEKLERİ BAĞLAMINDA OSMANLI YAZMA ESERLERİNDE HÂRUT VE MÂRUT TASVİRLERİNİN İNCELENMESİ
Author :
Abstract
Kur’an-ı Kerim’de adı geçen ve büyü ile ilişkilendirilen Hârut ve Mârut, İslâm dininin yanı sıra diğer dinlerde ve kadim kültürlerde karşımıza çıkan iki melektir. Bu araştırmanın konusu Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan örnekler bağlamında Osmanlı yazma eserlerindeki Hârut ve Mârut tasvirlerinin biçimsel ve ikonografik açıdan incelenmesidir. Araştırmanın giriş kısmında, Hârut ve Mârut hakkında bilgi verilmiş ve İslam dininin yanı sıra diğer dinlerde ve kadim kültürlerde bulunma biçimleri incelenmiştir. Konu iki ana başlıkta ele alınmış olup birinci kısımda Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan 10 adet yazma eserdeki Hârut ve Mârut tasvirleri incelenmiş ikinci kısımda ise Hârut ve Mârut tasvirlerinin ikonografik değerleri üzerinde durulmuş. İnsanoğlundan daha itaatkâr olduğunu iddia eden melekler topluluğunun içinden temsilci olarak seçilen Hârut ve Mârut, nefis sahibi yetişkin iki erkek olarak insanların arasına gönderilirler. Zühre adında çok güzel bir kadınla tanışan Hârut ile Mârut, giriştikleri nefis mücadelesini kaybederek içki içmek, puta tapmak, adam öldürmek gibi büyük günahlar işlerler. Günahlarının cezası olarak kıyamet gününe kadar ayaklarından bir kuyuya asılırlar. Rivâyete göre; yanlarına gelenlere eşlerin arasını bozacak ve onları boşanmalarını sağlayacak büyüyü öğretmektedirler. İsrâiliyat kaynaklı bu kıssalar Acâibü’l-Mahlukât ve Fâlı Kur’an gibi yazmalarda tasvirlenmiş olarak karşımıza çıkmaktadır.
Keywords
Abstract
Harut and Marut, cited in Quran and associated with bewitchment, are two angels that are also available in other religions as well as archaic cultures. The subject of this study is to research Harut and Marut descriptions in Ottoman manuscripts available at the Topkapı Palace Museum Library within the scope of their structural as well as iconographic significance.The introduction of the study involves brief information regarding Harut and Marut while it also touches upon how these two angels are described in other religions and archaic cultures. The subject has been researched in two main sections. The first section involves the study of Harut and Marut descriptions in 10 manuscript works available at the Topkapı Palace Museum Library while their iconographic values have been discussed in the second section. Having been selected as the representatives of angel community claiming to be more obedient than human beings, Harut and Marut have been dispatched to mingle with the human beings. Having met a beautiful woman called Zühre (Venus), they have tried hard to repress their desires. However, they have committed several cardinal sins like drinking alcohol, worshiping idols and murder. They have been hung from their legs in a well till doomsday as the reward of their sins. The rumor has it that they whisper the spell that will create a rift among couples and will cause them to divorce. These tales, having originated from Jevish resources, are also available in the manuscripts “Acâibü’l-Mahlukât” and Fâlı Kur’an in the form of descriptions.
Keywords
- And, M. ( 2010). Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitolografyası. YKY.
- Bağcı, S., & vd. (2006). Osmanlı Resim Sanatı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Gibson, C. (2013). Semboller Nasıl Okunur? Yem Yayınları.
- İnal, G. (1976). Türk Minyatür Sanat (Başlangıcından Osmanlıya Kadar). Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü.
- Kafesoğlu, İ. (2005). Türk Milli Kültürü. Ötüken Yayınları.
- Mahir, B. (2005). Osmanlı Minyatür Sanatı. Kabalcı.
- Rasonyı, L. (1996). Tarihte Türklük. TKAE Yayınları.
- Sarıkaya, B. (2019). Tercüme-i Acâ'ibü'l-Mahlûkât ve Garâibü'l-Mevcûdât. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Şen, M. (2004). Tarihi Metinlerde Saç ve Sakal Kültürü. E. Naskalı (Dü.) içinde, Saç Kitabı. Kitabevi.
- Ayverdi, İ. (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. (Cilt 1-3). Kubbealtı.
- Gölpınarlı, A. (1985). Mesnevi ve Şerhi (Cilt 1-6). Milli Eğitim Bakanlığı.
- Karaman, H., & vd. (2017). Kur'an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir (Cilt 1-5). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Karatay, F. E. (1961a). TSMK Farsça Yazmalar 1-940. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi
- Karatay, F. E. (1961b). TSMK Türkçe Yazmalar 1-1985. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi.
- Aydemir, A. (2012). Kutadgu Bilig Ve Divanü Lugati’t Türk’e Göre ‘Saç Sakal’ Kültürü Üzerine. Turkish Studies. (7/3), 329-350.
- Balkaya, A. (2014). Halk Anlatımlarında Kuyunun İşlevselliği Üzerine Bir Okuma. Milli Folklor. (102), 53-64.
- Doğanay, A. (2004/2). Türk Sanatında Pelengi ve Şahi Benek ve Çintemani Yanılgısı. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi (S.17,ss. 193-218).
- Kardaş, S. (2013). Divan Şiirinde Sihir ve Büyünün Kaynağı "Harut ve Marut". A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (50), 29-46.
- Koşik, H. S. (2013). Harut ve Marut Hakkında Tercüme Bir Risale. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, (12), 141-153.
- Süslü, Ö. (1976). Topkapı Sarayı ve Türk İslam Eserleri Müzelerinde Bulunan XVI. Yüzyıla Ait Osmanlı Minyatürlerindeki Kumaş Desenlerinin İncelenmesi. Topkapı Sarayı Yıllık , VI, ss. 215-278.
- Çandarlıoğlu, G. (1995). Orta Asya’da Timuriler-Çn’de Ming Münasebetleri Ch’en Ch’eng Elçilik Raporu. Mimar Sinan Üniversitesi yayınları.
- Çelebi, İ. (2009). Sihir. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.37, ss.170-172). TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
- Demirci, K. (1997). Harut ve Marut. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.16, ss. 262-264) TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
- İzgi, C. (2002). Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.25, ss. 160) TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
- Kut, G. (1988). Acâibü'l-Mahlûkât. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.1, ss. 315-317) TDV İslam
- Tanındı, Z. (2006). Nakkaş Hasan Paşa. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.32, ss. 329-330) TDV
- Tanyu, H. (1992). Büyü. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.6, ss. 501-506). TDV İslam
- Uzun, M. İ. (1995). Falnâme. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (C.12, ss. 141-145) TDV İslam
- Yıldız, A. (2010). Manzum Bir Kur’an Falı. İstem. (C.16, ss. 181-198). Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü.
- Parlak, A. (2014). Esbâb-ı Nuzûl Bağlamında Hārūt ve Mārūt Kıssasının Mahiyet Analizi . Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 55 (1) , 1-16 . DOI: 10.1501/Ilhfak_0000001402
- Shahmari , S. (2014). Osmanlı ve İran Minyatürlerinde Figür Anlayışın Etnografik Açıdan İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. Resim Ana sanat Dalı.
