KUZEY AVRUPA VE TÜRKİYE NEHİRLERİNİN KUVATERNER BUZUL DEVİRLERİNE FARKLI TEPKİSELLİĞİ: ÖRNEK ÇALIŞMALAR ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME
Author :
Abstract
Akarsu sistemleri, geçmişteki iklim değişimlerinin tespiti için oldukça önemli bir arşiv durumundadır. Bu özellikleri ile paleoklimatoloji araştırmalarının yanı sıra, jeolojik ve jeomorfolojik evrim çalışmaları için de sıklıkla kullanılmaktadırlar. Yabancı literatürde küresel iklim değişimleri ve flüvyal sistem tepkiselliği konusunda yapılan araştırmalar büyük oranda Kuzey Avrupa ülkelerinin akarsu sistemleri esas alınarak değerlendirilmiştir. Buna bağlı olarak dünyadaki akarsu sistemleri için doğru kabul edilen genel bir sistematik doğmuştur. Ancak bu yaklaşım, Akdeniz ülkelerini, hatta Avrupa’nın güney kesimlerindeki flüvyal sistemleri kapsamayabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, nehir sistematiği için genel geçer bir senaryo olarak kabul edilen iklim-nehir aktivitesi etkileşiminin farklı şekillerde gelişebileceğini ortaya koymaktır. Örneğin Kuzey Avrupa’da, soğuk dönemler sırasında tamamen buzullarla örtülen bu alanlarda bitki örtüsü yoksunluğu sebebiyle kaba sediment birikimi glasyal dönemlerde olmakta iken her bir sıcak döneme geçişte flüvyal aşındırma gerçekleşmektedir. Oysa Türkiye gibi alçak enlemlerdeki bölgelerde glasyal dönemlerde dahi soğuk step vejetasyonunun varlığını koruması söz konusudur. Bu yüzden topraktan kaba sedimentin koparılması zordur. Bu da, yer kürenin büyük bölümünü şekillendiren nehir sistemlerinin aşındırma-biriktirme aktivitelerinin farklılıklar göstereceğine işaret etmektedir. Sonuç olarak, akarsuların, buzul-buzul arası dönemlere verdiği tepkiler konusunda her bölgenin kendine özgü, özellikli yapısı göz önünde bulundurularak daha lokal değerlendirmeler yapmak yerinde olacaktır.
Keywords
Abstract
River valleys are the important archives for the determination of the past climatic changes. With this chacteristic, they are used frequently for both the paleoclimatic investigations and the researhes of the geological and geomorphological evolution. The studies which are about the fluvial responces to the global climatic changes in the world are mostly evaluated basing on the North Europe rivers. Therefore a general systematic has formed for the all river systems in the world. However, this approach doesn’t contain the Mediterranean rivers, even South European fluvial systems. The aim of this study is to reveal the different responces of Anatolian and Europe rivers North Europe was complatelly covered by glaciers during the cold periods and the vegetation didn’t present, so the coarse sediments was acuumulating in this period. Besides in the beginning of the next warm period the rivers formed their terraces, incising their valleys and deposits. Whereas in the low latitude regions like as Turkey, there was steppe vegetation during the cold periods. Thus the erosion of the coarse sediment was difficult. Consequently the responces of the river systems to the glacial-interglacial periods were not same everywhere in the world and it may be mistake to generalize about all fluvial systems.
Keywords
- Avşin, N., (2011), Kızılırmak sekilerinin oluşumunda iklim ve tektoniğin rolü, Avanos, Coğrafi Bilimler Dergisi, 9, 221-238.
- Avşin, N., (2013), Göksu Nehri vadisinin flüvyal jeomorfolojisi (Mut-Silifke arası), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 34, 314-334.
- Avşin N., Vandenberghe, J., van Balen, R., Güneç Kıyak, N. & Öztürk, T., (2019), Tectonic and climatic controls on Quaternary fluvial processes and river terrace formation in a Mediterranean setting, the Göksu River, southern Turkey, Quaternary Research, 91, 533-547.
- Bridge, J., (2005), Rivers and Floodplains, Blackwell Publising.
- Bridgland, D.R., (1994), Quaternary of the Thames. In: Geological Conservation Review Series, London: Chapman&Hall.
- Bridgland, D.R., (2006), The Middle and Upper Pleistocene sequence in the Lower Thames: a record of Milankovitch climatic fluctuation and early human occupation of southern Britain, Proceedings of the Geologists' Association, 117, 281-305.
- Bridgland, D., Demir, T., Seyrek, A., Daoud, M., Abou Romieh, M., Westaway, R., (2017), River terrace development in the NE Mediterranean region (Syria and Turkey): Paterns in relation to crustal type. Quaternary Science Reviews 166, 307-323.
- Demir, T., Yeşilçınar, İ., Westaway, R., (2004), River terrace sequences in Turkey: sources of evidence for lateral variations in regional uplift. Proceedings of the Geologists' Association 115, 289–311.
- Demir, T., Seyrek A., Westaway R., Guillou H., Scaillet S., Beck A., Bridgland D., (2012), Late Cenozoic regional uplift and localised crustal deformation within the northern Arabian Platform in southeast Turkey: Investigation of the Euphrates terrace staircase using multidisciplinary techniques. Geomorphology 165, 7–24.
- Doğan, U., (2010), Fluvial response to climate change during and after the Last Glacial Maxi- mum in Central Anatolia, Turkey, Quaternary International, 222, 221–229.
- Doğan, U., (2011), Climate-controlled river terrace formation in the Kızılırmak Valley, Cappa- docia section, Turkey: inferred from Ar–Ar dating of Quaternary basalts and terraces stratigraphy, Geomorphology, 126, 66–81.
- Erinç, S., (2000), Jeomorfoloji I, Der Yayınları.
- Erol, O., (1993), Genel Klimatoloji. Gazi Büro Kitapevi.
- Günay, T., Avşin, N., (2017), Küresel iklim değişikliğinin nedenleri ve geçmişteki iklimsel değişimler, (ed. Zeki Taştan, Zeki Duman, Güler Yılmaz), Edebiyat Fakültesi öğrenci panelleri kitabı, Hiperyayın
- Huisink, M., (1997), Late Glacial sedimantological and morphological changes in a lowland river in response to climatic change: the Maas, southern Netherlands. Journal of Quaternary Science 12, 209–223
- Kirkby, M., (1980), The problem. IN: Kirkby M. And Morgan, R. (eds.), Soil Erosion, John Wiley and Sons Publising .
- Maddy, D., Demir T., Bridgland D., Veldkamp A., Stemerdink C., van der Schriek T., Westaway R., (2005), An obliquity controlled Early Pleistocene river terrace record from Western Turkey. Quaternary Research 63, 339-346.
- Maddy, D., Demir T., Bridgland D., Veldkamp A., Stemerdink C., van der Schriek T., Schreve D., (2008), The Pliocene initiation and Early Pleistocene volcanic distruption of the paleo-Gediz fluvial system, Western Turkey. Quaternary Science Reviews 26, 28642882.
- Messager, E., Belmecheri, S., Von Grafenstein, U., Nomade, S., Ollivier, V., Voinchet, P., Puaud, S., et al., (2013), Late Quaternary record of the vegetation and catchment-related changes from Lake Paravani (Javakheti, South Caucasus). Quaternary Science Reviews 77, 125–140.
- Olszak, J. M., (2011), Evolution of fluvial terraces in response to climate change and tectonic uplift during the Pleistocene: Evidence from Kamienica and Ochotnica River valleys (Polish Outer Carpathians). Geomorphology, 129: 71–78.
- Olszak, J., Adamiec, G., (2016), OSL-based chronostratigraphy of river terraces in mountainous areas, Dunajec basin, West Carpathians: a revision of the climatostratigraphical approach. Boreas 45, 483–493.
- Pickarski, N., Kwiecien, O., Langgut, D., Litt, T., (2015), Abrupt climate and vegetation variability of eastern Anatolia during the last glacial. Climate of the Past 11, 1491– 1505.
- Sarıkaya, M. A., (2012), Kuvaterner buzullaşmaları; yayılımı ve zamanlaması, (ed. Nizamettin kazancı), Kuvaterner Bilimi, Ankara Üniversitesi yayınları.
- Schielein, P., Schellmann, G., Lomax, J., Preusser, F., Fiebig, M., (2015), Chronostratigraphy of the Hochterassen in the lower Lech valley (North Alpine Foreland). Quaternary Science Journal 64(1), 15–29.
- Stange, K., van Balen, R.T., Carcaillet, J., Vandenberghe, J., (2013), Terrace staircase development in the Southern Pyrenees Foreland: inferences from 10Be terrace exposure ages at the Segre River. Global and Planetary Change 101, 97–112.
- Şenkul, Ç., Doğan, U., (2013), Vegetation and climate of Anatolia and adjacent regions during the Last Glacial period. Quaternary International 302, 110–122.
- Thorne, C. (1990), Effects of vegetation on riverbank erosionand stability. IN: Thornes, J., (ed.), Vegetation and Erosion, John Wiley and Sons Publising.
- Trimble, S., (1988), The impact of organism son overall erosion rates within cathchments in temperate regions. IN: Viles, H. (ed.), Biogeomorphology. Blackwell Publising .
- Vandenberghe, J., (1995), Timescales, climate and river development. Quaternary Science Reviews 14, 631–638.
- Vandenberghe, J., (2015), River terraces as a response to climatic forcing: formation processes, sedimentary characteristics and sites for human occupation, Earth and Climate, 370, 3–
- Westaway, R., Pringle M., Yurtmen S., Demir T., Bridgland D., Rowbotham G., Maddy D., (2004), Pliocene and Quaternary regional uplift in western Turkey: the Gediz River terrace staircase and the volcanism at Kula.Tectonophysics 391, 121-169.
- Westaway, R., Guillou H., Yurtmen S., Beck A., Bridgland D., Demir T., Scaillet S., Rowbotham G., (2006), Late Cenozoic uplift of western Turkey: Improved dating of the Kula Quaternary volcanic field and numerical modelling of the Gediz River terrace staircase. Global and Planetary Change 51, 131-171.
- Williams, M, Dunkerley, D, Deckker, P., Kershaw, P., Chappel, J., (1998), Quaternary Environments, Oxford University Press.
- Yiğitbaşıoğlu, H., (2016), Dünyanın oluşumundan günümüze kadar yaşanan iklim değişiklikleri, nedenleri ve etkileri. Küresel iklim değişimleri ve etkileri, TÇV Yayınları.
