Author :
Abstract
Bu çalışmanın amacı, Türkiye-Suriye ilişkilerinin son 60 yıllık seyrinde su sorununun nasıl bir rol oynadığını analiz etmektir. Çalışmanın temel varsayımı, 1960’lı yıllarda teknik bir uzlaşmazlık konusu olarak ortaya çıkan su sorunun 1980’li yıllarla birlikte Suriye yönetiminin Türkiye’ye karşı PKK’yı siyasal bir koz olarak kullanmasına paralel olarak siyasal bir mesele haline dönüştüğüdür. Su sorunu, 1960’lar ve 1970’ler süresince Fırat ve Dicle nehirlerinin sularından tarafların nasıl yararlanılacağı etrafında şekillenen bir konu olmuştur. 1980’li yıllardan itibaren ise PKK faktörünün etkisiyle su sorununun siyasal bir nitelik kazanmaya başladığını söylemek mümkündür. Suriye yönetiminin PKK faaliyetlerine sağladığı siyasal, ekonomik ve lojistik destek, 1980’ler ve 1990’lar boyunca su sorununun siyasal bir mesele olarak gündemde yer bulmasına neden olmuştur. Suriye yönetiminin PKK faaliyetlerine desteği, 20 Ekim 1998 günü imzalanan Adana Mutabakatı ile resmi anlamda son bulsa da su sorunu siyasal bir konu olarak gündemdeki yerini korumuştur. 2000’li yıllarda su sorunu artık bir çatışma konusu olarak değil iki ülke arasında işbirliği inşa edilmesine katkı sunacak bir konu olarak ele alınmaya başlamıştır. 2000’li yıllar boyunca su sorununun çözümü konusunda taraflar somut adımlar atmaya ve ortak projeler geliştirmeye başlamıştır. Ancak 2011 yılında başlayan Suriye İç Savaş’ı, planlanan projelerin rafa kalktığı bir belirsizlik döneminin başlamasına neden olmuştur.
Keywords
Abstract
This study aims to analyze how the water issue has played a role in the course of Turkey-Syria relations over the past 60 years. The main assumption of the study is that the water issue, which emerged as a subject of technical disagreement in the 1960s, became a political dispute in parallel with the Syrian government's use of the PKK as political leverage against Turkey in the 1980s. The water issue has been an issue shaped throughout the 1960s and 1970s around how to exploit the waters of the Euphrates and Tigris rivers. Since the 1980s, it is possible to say that the water issue has started to gain a political character due to the PKK factor. The political, economic and logistical support provided by the Syrian government to PKK activities led to the water issue being on the agenda as a political dispute throughout the 1980s and 1990s. Although the Syrian government's support for PKK activities officially ended with the Adana agreement signed on October 20, 1998, the water issue remained on the agenda as a political subject. In the 2000s, the water issue began to be addressed not as a conflict issue but as an issue that would contribute to building cooperation between the two countries. However, the Syrian Civil War that began in 2011 led to a period of uncertainty in which planned projects were on the shelf.
Keywords
- Akmandor, N.; Pazarcı, H.; Köni, H., (1994), Ortadoğu Ülkelerinde Su Sorunu, TESAV Yayın- ları, Ankara.
- Altunışık, Meliha B.; Tür, Özlem, (2006), “From Distant Neighbors to Partners? Changing Sy- rian-Turkish Relations”, Security Dialogue, Vol. 37, No. 2, s. 229-248.
- Aras, Damla, (2012), “The Syrian Uprising: Turkish-Syrian Relations Go Downhill”, The Midd- le East Quarterly, Vol. 19, No. 2, s. 41-50.
- Aytemiz, Levent; Kodaman, Timuçin, (2006), “Sınıraşan Sular Kullanımı ve Türkiye-Suriye İlişkileri”, (Ed. TMMOB), TMMOB Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı, 527-537, Ankara.
- Azarkan, Ezeli, (2003), “Asi Nehri Sorunu”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, No. 7, s. 92-105.
- Bir, Mustafa, (1986), Akarsulardan Faydalanma ve Türkiye'nin Uluslararası Hukuku İlgilendi- ren Akarsuları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Birand, Mehmet Ali, (1993), Apo ve PKK, Milliyet Yayınları, İstanbul.
- Cemal, Hasan, (10 Mart 1999), “Suriye'den Apo Sonrası İlk Mesajlar”, http://www.milliyet.com.tr/1999/03/10/yazar/cemal.html, Erişim Tarihi: 10 Mart 2020.
- Çandar, Cengiz, (2012), Mezopotamya Ekspresi: Bir Tarih Yolculuğu, İletişim Yayınları, İstan- bul.
- Duman, M. Zeki, (2010), Türkiye’de Liberal Muhafazakâr Siyaset ve Turgut Özal, Kadim Ya- yınları, Ankara.
- Eder, Mine; Çarkoğlu, Ali, (2002), “Su İhtilafı: Fırat-Dicle Havzası”, (Ed. Kemal Kirişçi ve Barry Rubin), Günümüzde Türkiye’nin Dış Politikası, 352-373, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
- Erdağ, Ramazan, (2015), "Türkiye'nin Sınıraşan Sular Sorunu." Yalova Sosyal Bilimler Dergisi C. 5, No. 9, s. 27-52.
- Ertosun, Erkan, (2015), “Özal’ın Ortadoğu Barışı Perspektifi”, (Ed. E. Ertosun ve E. Demirbaş), Turgut Özal: Değişim, Dönüşüm, 191-297, Turgut Özal Üniversitesi Yayınları, Ankara.
- Fırat, Melek; Kürkçüoğlu, Ömer, (2009a), “Irak ve Suriye’yle Sorunlu İlişkiler” (Ed. Baskın Oran), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt II 1980-2001, 129-148, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Fırat, Melek; Kürkçüoğlu, Ömer, (2009b), “Arap Devletleriyle İlişkiler” (Ed. Baskın Oran), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt II 1980-2001, 551-568. İletişim Yayınları, İstanbul.
- Geçen, Reşat; Usun, Furkan Ç., (2017), “Asi Nehri, Havzası, Uluslararası Kullanımı ve Prob- lemler,” Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu Kitabı, 611-619, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
- Hürriyet, (30 Kasım 2011), “Dışişleri Bakanı Davutoğlu'nun Suriye Yaptırımları Açıklaması,” http://www.hurriyet.com.tr/gundem/disisleri-bakani-davutoglunun-suriye-yaptirimlariaciklamasi-19360440, Erişim Tarihi: 10 Mart 2020.
- İmset, İsmet G., (1993), PKK: Ayrılıkçı Şiddetin 20 Yılı (1973-1992), Turkish Daily News Ya-
- Karakoç, Jülide, (2010), “The Impact of the Kurdish Identity on Turkey’s Foreign Policy from the 1980s to 2008” Middle Eastern Studies, Vol. 46, No. 6, s. 919-942.
- Kıran, Abdullah, (2005), Ortadoğu’da Su: Bir Çatışma ya da Uzlaşma Alanı, Kitap Yayınevi, İstanbul.
- Kibraoğlu, Ayşegül, (2013), “Türk Dış Politikası ve Su.” Ortadoğu Analiz, C. 5, No. 53, s. 50- 59.
- Korkmaz, Hüseyin; Karataş, Atilla, (2009), “Asi Nehri’nde Su Yönetimi ve Ortaya Çıkan So- runlar”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 6, No. 12, s. 18-40.
- Kut, Gün, (1993), “Burning Waters: The Hydropolitics of The Euphrates and Tigris” New Pers- pectives on Turkey, No. 9, s. 1-17.
- Lozan Barış Antlaşması, (24 Temmuz 1923), http://sam.baskent.edu.tr/belge/Lozan_TR.pdf, Erişim Tarihi: 15 Mart 2020.
- Maden, Tuğba E., (2011), “Türkiye-Suriye İlişkilerinde Suyun Rolü” Ortadoğu Analiz, C. 3, No. 35, s. 33-40.
- Maden, Tuğba E., (2012), “Kriz Dönemlerinde Su Politikaları: Türkiye-Suriye”, Ortadoğu Ana- liz, C. 4, No. 44, s. 87-94.
- Marcus, Aliza. (2009), Kan ve İnanç: PKK ve Kürt Hareketi, (Çev., Ayten Alkan), İletişim Ya- yınları, İstanbul.
- Müftüoğlu, Ferruh, (1997), Ortadoğu Su Meseleleri ve Türkiye, Marifet Yayınları, İstanbul.
- Oktav, Özden Z., (2000), “Turkish-Syrian Relations at the Crossroads”, (Ed. Ortadoğu ve Bal- kan İncelemeleri Vakfı), Turkish Review Middle East Studies Annual 2000-2001, 149171, The ISIS Press, İstanbul.
- Oktav, Özden Z., (2003), “Water Dispute and Kurdish Separatism in Turkish-Syrian Relations” The Turkish Yearbook, No. 34, s. 91-117.
- Olson, Robert, (1996), “The Kurdish Questions and Turkey’s Foreign Policy toward Syria, Rus- sia and Iraq since the Gulf War.”, (Ed. Robert Olson), The Kurdish Nationalist Movement in the 1990s: Its Impact on Turkey and the Middle East, 84-113, The University Press of Kentucky, Kentucky.
- Olson, Robert, (1997), “Turkey-Syria Relations Since the Gulf War: Kurds and Water” Middle East Policy, Vol. 5, No. 2, s. 168-193.
- Olson, Robert, (2000), “Turkish and Syrian Relations Since the Gulf War: The Kurdish Ques- tions and the Water Problem”, (Ed. Ferhad Ibrahim ve Gülistan Gürbey), The Kurdish Conflict in Turkey: Obstacles and Chances for Peace and Democracy, 119-149, St Martin’s Press, New York.
- Olson, Robert, (2005), Türkiye’nin Suriye, İsrail ve Rusya ile İlişkileri: 1979-2001, (Çev., Sü- leyman Elik), Orient Yayınları, Ankara.
- Öztürk, Ayhan, (1994), "Milletlerarası Antlaşmalar ve Türk-Fransız Antlaşmaları (TBMM Hü- kümetinin Tanınması ve İlk Siyasi Zaferi)", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, No. 5, s. 113-134.
- “PKK/KADEK'e Darbe: Suriye Teröristleri Teslim Etti” Cumhuriyet, 18 Mart 2003, s. 1.
- Sayarı, Sabri, (1997), “Turkey and the Middle East in the 1990s” Journal of Palestine Studies, Vol. 26, No. 3, s. 44-55.
- Tırıl, Alpay, (2011), “Sınıraşan Sular: Türkiye ve Paydaşlarının Sınıraşan Sular Politikalarına Siyasal ve Ekolojik Bir Bakış”, TÜCAUM VI. Coğrafya Sempozyumu Kitabı, 329-341. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara.
- Tiryaki, Orhan, (1994), Sınıraşan Sular ve Ortadoğu’da Su Sorunu, Harp Akademisi Komutan- lığı Yayınları, İstanbul.
- Toklu, Vefa, (1999), Su Sorunu, Uluslararası Hukuk ve Türkiye, Turhan Kitabevi, Ankara.
- “Türkiye Cumhuriyeti İle Suriye Arap Cumhuriyeti Arasında Ekonomik İşbirliği Protokolü” (17 Temmuz 1987), Resmi Gazete, 87/12171, Yayım Tarihi: 10.12.1987.
- T. C. Dışişleri Bakanlığı, (1994), Ortadoğu’da Su Sorunu, Dışişleri Bakanlığı Bölgesel ve Sını- raşan Sular Daire Başkanlığı, Ankara.
- T.C. Kalkınma Bakanlığı, (2018), Güneydoğu Anadolu Projesi Son Durum, T.C. Kalkınma Bakanlığı Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ankara.
- Weitzman, Bruce M., (1995), Middle East Contemporary Survey: Volume XIX, Westview Press, Colorado.
- Yılmaz, Turan, (23 Aralık 2004), “Ekonomik Partner Olduk”, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomik-partner-olduk-283376, Erişim Tarihi: 23 Mart 2020.
