Author :
Abstract
Bu çalışma, Sahih Müslim'de yer alan bazı hadislerdeki el-üslûbü’l-hakîm’in araştırmacı yöntemle tespit ve analizine ilişkindir. Bu çerçevede çalışma, el-üslûbü’l-hakîm teriminin dilbilimsel ve retorik bir bakış açısıyla incelenmesini içermektedir. Bu çerçevede çalışmada el-üslûbü’l-hakîm, dilsel ve terminolojik olarak ele alınarak bu ifade biçiminin Sünnet-i Nebevideki önemi vurgulanmaktadır. Bununla birlikte el-üslûbü’l-hakîm’in tanımı verilerek klasik ve modern belagatçıların bu edebi üslup hakkındaki görüşleri paylaşılmaktadır. Ayrıca çalışmada, belagat kaynaklarındaki bilgiler doğrultusunda söz konusu üslubun ortaya çıkışı, gelişimi ve Arap belagatı çalışmaları kapsamında tarihsel seyri özetlenerek aktarılmıştır. Yanı sıra, gözlemlenebilir nesneler kullanılarak ahlaki soyutlamaların tasviriyle alakalı el-üslûbü’l-hakîm’in kullanıldığı cümleye anlamsal yansıması ve düşünsel derinliği sağlaması gibi balagi boyutunun değerlendirilmesine çalışılmıştır. Daha sonra el-üslûbü’l-hakîm’in kaça ayrıldığını ve bu kısımların nasıl tanımlandıkları sorusuna cevap aranmıştır. Bu kapsamda el-üslûbü’l-hakîm’in iki kısma ayrıldığından bahsedilmiş ve her bir kısmın tanımı verilip bunlara dair birer örnek verilerek şu bilgiler paylaşılmıştır; Bu üslubun birinci kısmı, muhatabın sorduğu soruya değil de, onun yerine maksada daha uygun olduğunun düşünülmesine binaen sorulmamış bir şey ile cevap verilmesidir. Örneğin; Yaşlı birine; Yaşın kaç?” sorusuna, ben sağlıklıyım, cevabının verilmesi gibi. İkinci kısım ise muhatabın sözlerini onun kastettiğinin dışında yorumlamak, yani muhatabın sözlerini başka bir manaya tevil ederek cevap verilmesidir. Bu da kişinin durumuna daha uygun, daha yüksek anlam taşıyan, daha önemli bir konuya odaklanması gerektiğini göstermektedir. Örneğin: Hadiste Peygambere(s.a.v.) sadaka hakkında soru sorulduğu ve ona: “Ey Allah’ın Resûlü, sence sadaka nedir?” denildiği zikredilmiştir. Dedi ki: "Çok daha fazlası ve Allah katında daha fazlası vardır." Soruyu soran kişi sadakanın hakikatı hakkında bilgi talebinde bulunmuştu. Ancak Peygamber, (s.a.v.) bunu bir fırsat olarak görerek, muhatabını daha önemli bir yöne, yani sadakanın faziletine ve Allah katındaki mükâfatına dikkat çeken cevabı verdi. Böylece soru soran kişiye konu hakkında derin bir anlayış fırsatını vermiş ve sadakanın manevi ile insani değeri hakkında derin bir tefekkür olanağını sağlamıştır. Çalışmada daha sonra, Sahih Müslim'deki bazı hadisler incelenerek, bu hadislerdeki el-üslûbü’l-hakîm ifadeleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda, söz konusu hadislerin anlamı verildikten sonra belagi yönlerinin ortaya konulamaya çalışılmış ve değerlendirilmeye gayret edilmiştir. Bu çerçevede hadislerde yer alan bu edebi üslubun neyi amaçladığına dair kanaatler paylaşılmıştır. Araştırmada, Peygamber (s.a.v.) sözlerinin güçlü ve etkili iletişime katkıda bulunan sanatsal özelliklere sahip bir belagi araç olduğunu gösteren temel bulgulara ilişkin bilgiler aktarılmıştır. Bu çerçevede ilgili hadislerde yer alan ve önemli bir söz sanatı olarak kabul edilen el-üslûbü’l-hakîm’in öğretme, nasihat ve irşat gibi pek çok manaya matuf kullanıldığı sonucuna varılmıştır. Araştırmada betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda Sahih Müslim'deki bazı hadislerde yer alan edebi sanat örneği ifadeler açıklanmaya çalışılmış ve bunların anlam analizi yapılmaya gayret edilmiştir. Araştırma; giriş ve iki bölümden oluşur. Ardından araştırmanın sonuçları ve kaynakları sunulmaktadır.
Keywords
Abstract
This study deals with the identification and analysis of al-uslūb al-hakīm in a number of hadiths found in Sahih Muslim, using a research-based approach. It includes an examination of the term al-uslūb al-hakīm from both a linguistic and rhetorical perspective. In this context, the art of al-uslūb al-hakīm was addressed both linguistically and terminologically, with an emphasis on the importance of this form of expression in the Prophetic Sunnah. Additionally, the study provides the definition of al-uslūb al-hakīm and presents the views of classical and modern rhetoricians on this literary style. Furthermore, in the study, the emergence, development, and historical progression of the style in question are summarized and presented based on the information found in rhetorical sources and within the context of Arabic rhetoric studies. Moreover, the study evaluates the rhetorical dimension of al-uslūb al-hakīm by focusing on its use in depicting moral abstractions through observable objects, analyzing its semantic reflections and intellectual depth. Subsequently, an attempt was made to answer the question of how al-uslūb al-hakīm is divided and how these parts are defined. In this context, it is mentioned that al-uslūb al-hakīm is divided into two parts, and the definition of each part is provided along with an example for each, sharing the following information: The first part of this style involves answering with something unrelated to the question asked, considered more appropriate for the purpose. For instance, when an elderly person is asked, “How old are you?” the response might be “I am healthy.” The second part involves interpreting the listener's words in a way that deviates from their intended meaning, that is, responding by reinterpreting the listener's words to a different meaning. This indicates that the person should focus on a more relevant, more meaningful, and more important topic that is better suited to their situation. For example, in a hadith, the Prophet (peace be upon him) was asked about charity, and it was said to him, “O Messenger of Allah, what do you consider charity to be?” He replied, “Much more and even greater with Allah.” The person asking the question sought knowledge about the reality of charity. However, the Prophet (peace be upon him) saw this as an opportunity and responded by directing the questioner’s attention to a more important aspect, which was the virtue of charity and the reward it holds with Allah. In doing so, the Prophet (peace be upon him) provided the questioner with an opportunity to gain a deeper understanding of the topic and offered a chance for profound reflection on the spiritual and humanitarian value of charity. The study then analyzes selected hadiths from Sahih Muslim, attempting to identify the use of al-uslūb al-hakīm within them. After presenting the meanings of these hadiths, their rhetorical aspects are explored and evaluated. The study discusses the objectives of this literary style within the hadiths. The research presents key findings that demonstrate how the words of the Prophet Muhammad (peace be upon him) are a rhetorical tool with artistic features that contribute to powerful and effective communication. It concludes that al-uslūb al-hakīm, as an important rhetorical art, was used in the Prophet's (peace be upon him) words in various contexts such as teaching, advising, and guiding. The study employs the descriptive-analytical method, wherein analysis is based on detailed description. It involves identifying rhetorical and stylistic imagery (al-ṣuwar al-badīʿiyyah) found in the Prophetic hadiths narrated in Sahih Muslim, which is taken as a representative source. These images are then analyzed to determine their intended meanings and underlying rhetorical significance. This study is structured into an introduction, two main chapters, and a conclusion, which is followed by a comprehensive list of sources and references
