Author:
Abstract
DP’nin iktidara geldiği 14 Mayıs 1950 tarihinden yönetiminden uzaklaştırıldığı 27 Mayıs 1960 tarihine kadar olan dönemde Türkiye’de tütün tekeli ve bu tekelin ekonomiye olan yansımaları, çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Çalışma, Demokrat Parti Döneminde tütün tekeli (1950-1960) ile sınırlandırılarak tek dönem dâhilinde ele alınmıştır. DP Döneminde tütün tekeli ve bu tekelin ekonomiye olan yansımaları sayısal veriler ışığında değerlendirilmiştir. Çalışmanın kaynak materyalini, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, resmi yayınlardan; Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, kanunlar ve tutanak dergileri, Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazetesi, istatistik yıllıkları, İletişim Başkanlığı Ayın Tarihi ve dönemin süreli yayınları arasında bulunan ekonomi dergilerinin makaleleri oluşturmaktadır. Konu incelenirken, başta tütün olmak üzere Tekel ürünlerinin hazineye sağladığı katkılar göz önüne alınarak gerekli değerlendirilmelerde bulunulmuştur. Çalışmada elde edilen sonuç şudur: 14 Mayıs 1950 tarihinde DP’nin iktidara gelmesiyle birlikte özel sermayenin teşebbüs alanını genişletme çabasına girilerek dış ülkelerde acente ve ortaklıklar kurulmuştur. Dahası yıldan yıla artış gösteren sigara tüketimini karşılamak amacıyla üreticilere sağlanan destek alımlarıyla tütün üretim miktarı yükseltilerek Maltepe Sigara Fabrikasının temeli atılmıştır. Bu suretle başta tütün geliri olmak üzere diğer Tekel gelirleriyle birlikte Milli Savunma Vergisinin devreye girmesi, 1950 yılının ikinci yarısından itibaren milli ekonomiye her yıl 100 milyonlarca lira katkı sağlanmasına yol açmıştır.
Keywords
Abstract
This study deals with tobacco monopoly in Turkey from 14 May 1950, when the Democratic Party (DP) came to power, to 27 May 1960, when it was discharged from the government, and the reflections of such monopoly on economy. The study is limited to and addressed in a single period: The DP period (1950-1960). Tobacco monopoly in the DP period and its reflections on economy have been evaluated based on numeric data. The source materials of the study are Presidency Republic archive documents and official publications such as Grand National Assembly of Turkey (TBMM) proceedings of memorandum, laws, journals of official reports, Republic of Turkey official gazette, statistical annuals, and articles from Ayın Tarihi journal of Directorate of Communications as well as economy magazines of the period. The relevant evaluations have been made considering the contributions made by monopoly products, tobacco being in the first place, to the treasury. The study has found out that after DP came to power on 14 May 1950, an attempt was made to broaden the entrepreneurial space of private capital, and agencies and partnerships were set up in foreign countries. Also, to meet the gradually-increasing cigarette consumption, the amount of tobacco production was raised through subsidiary purchases from producers, thereby laying the foundations of Maltepe Cigarette Factory. As Tax of National Defense was put into effect besides all the monopoly revenues, tobacco revenue being in the first place, hundreds of millions of liras were contributed to the national economy every year as of the second half of 1950.